Zagadnienie prawne powstało na kanwie sprawy przedsiębiorcy, który wniósł o rozłożenie na raty zaległości składkowych. Układ ratalny to nic innego jak umowa zawarta między ZUS a płatnikiem składek. Taka forma wsparcia dotyczy długu, czyli należności, które powinny być pokryte, a nie zostały. W tym wypadku kluczowe jest bieżące opłacanie składek. ZUS weryfikuje też, czy wnioskodawca będzie miał możliwości finansowe, aby spłacić zadłużenie, oraz czy podjął jakieś działania restrukturyzacyjne. Do tego dostosowuje układ ratalny. Przykładowo jeżeli za jakiś czas obniżą się mu inne zobowiązania, np. za pół roku spłaci kredyt na mieszkanie, organ może zaproponować, aby przez sześć miesięcy płacił mniej, a z biegiem czasu jego wpłaty do systemu byłyby zwiększane.
W opisywanym przypadku ZUS jednak odmówił przedsiębiorcy, uznając, że nie ma ku temu podstaw. W odpowiedzi płatnik nie tylko się z tym nie zgodził, ale jednocześnie zarzucił organowi rentowemu, że nie zrobił tego w formie decyzji. Tym samym pozbawił go możliwości zakwestionowania takiego rozstrzygnięcia na drodze sądowej. ZUS uznał natomiast, że w takim przypadku jest ona niedopuszczalna. Sprawa znalazła swój finał w sądzie. SO w Toruniu przyznał rację płatnikowi i zobowiązał organ rentowy do wydania decyzji odmownej w przedmiocie układu ratalnego. Stwierdził, że brak rozstrzygnięcia w takiej formie to rażące naruszenie prawa. Apelację od wyroku złożył ZUS. SA powziął natomiast wątpliwość i skierował do SN pytanie prawne: czy odmowa rozłożenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne następuje w formie decyzji administracyjnej. A jeżeli tak, czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie, w której przedmiotem jest odmowa układu ratalnego. Jak bowiem wskazał, w orzecznictwie występują rozbieżności w tym obszarze. Jedne sądy uważają, że w takim wypadku powinna zostać wydana decyzja (tak wyrok WSA w Warszawie z 23 maja 2006 r., sygn. III SA/Wa 1009/06; wyrok WSA w Poznaniu z 20 stycznia 2009 r., sygn. I SA/Po/08). Niektóre uważają zgoła inaczej. W postanowieniu NSA z 19 marca 2003 r. (sygn. III SA 223/03) oraz WSA w Łodzi z 31 sierpnia 2012 r. (sygn. III SA/Łd 717/12) wyjaśniono, że skoro umowa będąca podstawą udzielenia układu ratalnego ma charakter cywilnoprawny, to taki typ mają również czynności związane z jego zawarciem. W efekcie skoro pozytywne załatwienie sprawy nie odbywa się w formie decyzji, to i odmowa również nie musi mieć takiego charakteru.
Czytaj więcej:
Sąd pytający przyznał, że przepisy ustawy systemowej niewątpliwe nie określają sposobu, w jakim następuje negatywne rozstrzygnięcie. Pomimo tego SA uważa, że decyzja w tym przypadku byłaby jak najbardziej właściwa. Za takim rozstrzygnięciem przemawia m.in. zasada, zgodnie z którą organ administracji publicznej załatwia sprawę przez wydanie decyzji. Co więcej, przyjęcie stanowiska ZUS oznaczałoby, że stronie nie przysługuje w takiej sytuacji żaden środek odwoławczy. Takie podejście budzi, zdaniem SA, wątpliwości konstytucyjne.
