Uśmiechnięty dowód osobisty. Nietypowa sprawa przed sądem konstytucyjnym

Historia rozpoczęła się  9 sierpnia 2021 r., kiedy to jeden z obywateli Republiki Czeskiej, zwrócił się do Urzędu Dzielnicy Praga 4 (Úřad městské části Praha 4) o wydanie dowodu osobistego wraz z wnioskiem o zwolnienie z obowiązku, by przy wykonywaniu fotografii sobą musi mieć neutralny wyraz twarzy i zamknięte usta.

„Śmiech umożliwia kontakt z bóstwem”

Wnioskodawca wskazał, że wymaganie jest sprzeczne z zasadami jego wyznania, którego główną manifestacją jest uśmiechanie się i śmiech (tzw. kościół śmiechu). Wnioskodawca oświadczył też, że poniesie wszelką odpowiedzialność, gdy jego dowód nie zostanie uznany – np. podczas podróży – za ważny dowód osobisty. Urząd Dzielnicy Praga 4 odmówił wydania dowodu osobistego, a wniesiona przez skarżącego skarga na bezczynność nie została uwzględniona. Organ odwoławczy – Magistrat Miasta Stołecznego Pragi (Magistrát hlavního města Prahy) przekazał atoli sprawę do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy Urzędu Dzielnicy Praga 16, który decyzją z dnia 12 stycznia 2022 r., orzekł o zakończeniu ważności dowodu osobistego. Odwołanie skarżącego od tego rozstrzygnięcia nie zostało uwzględnione przez Magistrat Miasta Stołecznego Pragi.

Czytaj więcej

W sądzie i w urzędzie

Rewolucja w dowodach osobistych. Papierowe formularze - do lamusa

Wniosek o dowód osobisty złożymy na piśmie utrwalonym w postaci elektronicznej i podpiszemy za pomocą specjalnego urządzenia. W podobny sposób potwierdzimy odbiór dokumentu tożsamości.

Od decyzji praskiego Magistratu z dnia 16 marca 2022 r., skarżący wniósł skargę do Sądu Miejskiego w Pradze (Městský soud v Praze), w której zarzucił naruszenie jego wolności religijnej. Wskazał, że decyzja została wydana bez ustawowej podstawy, gdyż nie istnieją ustawowe przesłanki, których nie spełniał jego dowód osobisty. Skarżący podniósł, że żądanie użycia fotografii z uśmiechem wynika z jego przekonań religijnych o transcendentalnej roli śmiechu, który umożliwia mu kontakt z bóstwem. Skarżący wskazał, że podstawą jego wyznania jest obowiązek szerzenia śmiechu w każdy możliwy sposób, a załatwianie spraw urzędowych stanowi w ocenie skarżącego odpowiednią okoliczność do wyrażania swoich przekonań religijnych. Podczas załatwiania spraw w urzędzie dochodzi bowiem do ograniczenia w prawie do śmiechu, a w ocenie skarżącego demonstrowanie śmiechu jest dopuszczalne również w sytuacjach urzędowych. Skarżący wskazał, że jego przekonania religijne korzystają z ochrony konstytucyjnej, a organy administracyjne nie są właściwe do tego, by je badać czy wręcz bagatelizować.

Sąd: brak uśmiechu nie narusza praw i wolności obywatela

Sąd Miejski w Pradze rozpoznał – za zgodą stron – sprawę na posiedzeniu niejawnym, uznając zgromadzony w aktach materiał za wystarczający do rozstrzygnięcia. Wyrokiem z dnia 26 października 2022 r., sygn. akt 18 A 24/2022, Sąd oddalił skargę. W uzasadnieniu wskazał, że ograniczenie prawa skarżącego do swobody wyznaniowej na mocy podustawowego przepisu nie jest sprzeczne z ustawą i porządkiem konstytucyjnym. Sąd wskazał, że rozporządzenie, regulujące zasady, jakim ma odpowiadać fotografia do dowodu osobistego, jest wydane na podstawie upoważnienia, zawartego w ustawie o dowodach osobistych, a celem tego przepisu jest prawidłowa identyfikacja osób. Odwołując się do uchwały Sądu Konstytucyjnego z dnia 22 grudnia 2015 r., sygn. akt I. ÚS 1253/14, Sąd Miejski w Pradze oceniał, czy sprzeczność z sumieniem skarżącego jest wystarczającym powodem do zastosowania wyjątku od obowiązku, wynikającego z przepisu prawa, wskazując na konieczność konstytucyjnej relewancji twierdzeń, istotność powodu i jego przekonywanie oraz społeczna akceptacja dla wyjątkowego potraktowania. W wyniku tej oceny Sąd wskazał, że obowiązek zachowania neutralnego wyrazu twarzy i zamkniętych ust przy wykonywaniu fotografii na potrzeby dowodu osobistego nie ingeruje w podstawowe prawa i wolności skarżącego, a przyznanie mu prawa do wyjątkowego potraktowania nie jest niezbędne. Skarżący dysponuje bowiem szeregiem innych możliwości demonstrowania swoich przekonań religijnych. Nikt nie broni, by skarżący i osoby podzielające jego przekonania, szerzyły pozytywną atmosferę społeczną również podczas sytuacji urzędowych i w przestrzeni publicznej.

Sąd wziął również pod uwagę, że „Kościół śmiechu” nie jest zarejestrowanym związkiem wyznaniowym, gdyż wyrokiem Sądu Miejskiego w Pradze z dnia 4 maja 2022 r., sygn. akt 8 A 83/2020, potwierdzono rozstrzygnięcie Ministerstwa Kultury o odmowie jego zarejestrowania. W orzeczeniu tym Sąd uznał określenie „kościół” za wprowadzające w błąd, gdyż „Kościół śmiechu” nie jest wyznaniem chrześcijańskim, a do rejestracji związku nie jest wystarczający fakt, że związek sam siebie określa i definiuje jako kościół.

Czytaj więcej

W sądzie i w urzędzie

Jakie zdjęcie do dowodu osobistego lub paszportu

Aby wyrobić dowód osobisty lub paszport potrzebne jest zdjęcie. Fotografia taka powinna spełniać określone wymagania.

Od tego orzeczenia skarżący wywiódł skargę kasacyjną (kasační stížnost) do Najwyższego Sądu Administracyjnego (Nejvyšší správní soud) zarzucając, że Sąd nie ustosunkował się do jego twierdzenia, że niezgodne ze swobodą wyznania jest dopuszczanie możliwości wyrażania swoich przekonań religijnych jedynie prywatnie, albowiem wiara skarżącego polega również na tym, aby w dokumentach i sytuacjach urzędowych śmiech nie był ograniczany. Sąd Miejski miał też błędnie przyznać prymat porządkowi publicznemu nad wolnością religijną jednostki. Uprawnienie państwa do porządku publicznego nie korzysta bowiem w ocenie skarżącego z ochrony konstytucyjnej, odwrotnie jak jego prawo do wolności religijnej. Prawo skarżącego może zostać ograniczone tylko w sytuacji i w zakresie określonym konstytucyjnie, podczas gdy prawo skarżącego zostało naruszone przepisem rangi podustawowej. Skarżący zarzucał też, że swoboda wyznania korzysta z ochrony bez względu na to, czy wyznawcy są zorganizowani w ramach kościoła, czy też nie, a przepisy prawa powinny być rozumiane w sposób umożliwiający najszersze korzystanie z wolności wyznania. W ocenie skarżącego, uśmiech i sposób jego wyrażenia może stanowić równie dobry sposób identyfikacji, co kolor włosów, natomiast ogląd Sądu Miejskiego, w myśl którego uśmiech z widocznymi zębami utrudnia identyfikację, nie jest niczym uzasadniony. W konsekwencji podniesionych zarzutów, skarżący wniósł o uchylenie wyroku praskiego Sądu Miejskiego i zwrócenie mu sprawy do dalszego postępowania.

Wyrokiem z dnia 14 grudnia 2023 r., sygn. akt 6 As 258/2022, Najwyższy Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną, utożsamiając się z prawną oceną sprawy, dokonaną przez sąd pierwszej instancji.

Od tego orzeczenia skarżący wniósł skargę konstytucyjną (ústavní stížnost), w której zarzucił naruszenie jego prawa do wolności sumienia i wyznania (art. 15 ust. 1 LZPS) oraz prawa do sądu (art. 36 ust. 2 LZPS). Powielając argumentację skargi kasacyjnej, skarżący wskazał, że o ile podziela pogląd, że podstawowym zadaniem dowodu osobistego jest identyfikacja posiadacza, to sam uśmiech nie narusza tego zadania w jakikolwiek sposób.

Ochrona przekonań wymaga przekonywalności i powagi

Sąd Konstytucyjny Republiki Czeskiej postanowieniem z dnia 23 października 2024 r. – również na posiedzeniu niejawnym – oddalił skargę konstytucyjną jako oczywiście bezzasadną. W uzasadnieniu wskazał, że co do zasady Sąd Konstytucyjny nie jest uprawniony do ingerowania w działalność orzeczniczą sądów administracyjnych, gdyż nie jest ich koroną, lecz szczególnym sądowym organem ochrony konstytucyjności. Sąd Konstytucyjny nie dokonuje oceny faktycznych i prawnych ustaleń sądów administracyjnych, o ile nie chodzi o kwestie rangi konstytucyjnej, a ingerencja w wykładnię i stosowanie prawa „podkonstytucyjnego” następuje li tylko z powodu ochrony porządku konstytucyjnego.