Wyrypajew: Czechow jak amerykański serial

RZ: Dlaczego zainteresował się pan Czechowem?

Iwan Wyrypajew: Są autorzy rosyjscy, których bardzo nie lubiłem. Pierwszy to Dostojewski, drugi – Czechow. U Dostojewskiego denerwowała mnie jego histeria, ciągłe podkreślanie ludzkiego cierpienia jako szczególnej wartości. Zdecydowanie wolałem Tołstoja. W Czechowie drażniła jego psychologia w teatrze, która wydawała mi się już mocno nieaktualna. Postanowiłem więc sprawdzić, kim jest dzisiaj. Prace nad „Wujaszkiem Wanią” przekonały mnie, że jest geniuszem. A nasz „Wujaszek Wania” jest bardzo aktualny, niestety, zwłaszcza gdy mówi o relacjach międzyludzkich. W teatrze zawsze zależy mi na tym, by przebiegała naturalna komunikacja między autorem a widzem. Sposób komunikacji oczywiście się zmienia. Kiedyś była ta umowna czwarta ściana, teraz już jej nie ma.

Był pan jednym z tych, którzy konsekwentnie burzyli tę ścianę.

Ale też buntowałem się słysząc, że sztuka w kostiumie z epoki jest tożsama z teatralnym muzeum. Współczesność naszego Czechowa nie polega na tym, że postacie mają chodzić w adidasach, a akcji towarzyszyć będą kamery wideo. Współczesność, powtarzam, polega na sposobie komunikacji.

Czyli uwzględnia dzisiejsze emocje widza.

Oczywiście. Ważną inspiracją do pracy w teatrze jest dla mnie amerykański serial. Wszystko jest w nim jasne, klarowne, precyzyjnie pokazane i ma swój rytm. Gdy to jest, wtedy można mówić o rzeczach głębokich, ale też niepoważnych. Robiąc Czechowa, jestem zaszczycony, że spotykam tej klasy aktorów. Reprezentują różne pokolenia, stylistyki i gusty, ale wszyscy oglądają amerykańskie seriale, np. „House of Cards”, i przez to mamy świetne porozumienie, bo jest punkt odniesienia.

Ludzie rozdarci, których głównym problemem jest brak celu w życiu, są także w pana sztukach. Zadaje pan pytania o kondycję człowieka i uświadamia, że żyjemy w czasie duchowego wyjałowienia.

Czechow pisze o ludzkich dramatach. Czas się zmienił, a oni zostali w dawnej epoce. Dla nich nie ma przestrzeni ani społeczności, gdzie czuliby się sobą. Wszystko minęło, kultura też się zmieniła. I nagle przychodzi taki Łopachin, który dla nich jest przybyszem z innego świata. Oni – inteligencja romantyczna, on – konkretny biznesmen.

W przypadku „Wujaszka Wani” można zapytać, dlaczego Czechow umieścił go w tytule, a nie Astrowa, który jest ważniejszą postacią…

Wania jest symbolem rosyjskiego narodu. Odwzorowuje jego mentalność. To człowiek czuły, delikatny, kulturalny, poszukujący. Ale nie ma celu. Rosyjski naród jest niezdecydowany. Ciągle zastanawia się, co robić, jak wziąć życie w swoje ręce. Zawsze ktoś jest winny, tylko nie ja. Typowy przykład rosyjskiej mentalności.

Myślałem, że również polskiej.

Polacy są jednak bardziej zdecydowani. Choćby teraz, gdy im się coś nie podoba, wychodzą na ulice. Nasi raczej wolą sobie ponarzekać w kuchni. „Ktoś wreszcie powinien coś zrobić –mówią – ale dlaczego ja i dlaczego teraz”. I narzekają dalej. W Polsce podejście do protestów nie jest może tak radykalne jak w Niemczech czy Skandynawii, ale to zawsze coś.

W Polsce od lat uważa się, że sztuka wysoka i komercja stoją na skrajnych biegunach. Pan robi spektakle ambitne, a ludzie chcą na to kupować bilety.

Nie rozumiem, dlaczego uważa się, że widz ma być na tyle głupi, że nie zapłaci więcej za coś ambitnego. Weźmy przykład naszego „Wujaszka Wani”. W sali jest 800 miejsc, w grudniu zagramy osiem spektakli, a biletów już nie ma. A to przecież ani farsa, ani musical. Udział gwiazd oczywiście podnosi atrakcyjność, ale nie myślę o ludziach na tyle źle, bym twierdził, że nie potrzebują czegoś dobrego, wartościowego. Potrzebują. Jeszcze jak!

Proponuje pan teatr na wysokim poziomie intelektualnym. Przyjmowany jest entuzjastycznie, ale chyba ma pan świadomość, że do masowego widza ze swymi opowieściami nie dociera.

Oczywiście, że nie.

A więc taki teatr nie będzie mógł wychować społeczeństwa.

Całego z pewnością nie, ale przynajmniej mamy szansę na zagospodarowanie pewnej niszy. Oczywiście jeśli chcesz zarabiać wielkie pieniądze, musisz wystawiać coś masowego. Ja tego nie potrafię. Do przedsięwzięcia teatralnego, które powołaliśmy z Karoliną Gruszką, wprawdzie nie dopłacamy, ale trudno powiedzieć, że zarabiamy duże pieniądze. Niewielkie zyski pozwalają wychodzić na prostą i inwestować w kolejne produkcje. To nie popkultura i nie show-biznes.

Przeprowadził się pan do Polski, założył tu rodzinę.

Kiedyś mówiłem, że Polska jest moją drugą ojczyzną. Teraz powiedziałbym, że pierwszą, bo z nią wiążę przyszłość. Oferowano mi nawet dyrekcję teatru, ale zawsze chodziło o teatr ze stałym zespołem, dlatego musiałem odmówić. Bardzo lubię aktorów i szanuję ich pracę, sam przecież jestem aktorem. Nie mogę jednak patrzeć, że zarabiają tak mało. Mnie to obraża. Stały zespół to poczucie stabilizacji, ale także intrygi, złamane życie, siedzenie w bufecie ze stresem, że znowu nie znaleźliśmy się w obsadzie nowej sztuki lub że musimy grać coś, co obraża nasze ambicje, ale etat zobowiązuje. I jak tu można mówić o poczuciu spełnienia i twórczym rozwoju.

Przywiązanie aktorów do stałych etatów jest jednak w Polsce ciągle silne.

Myślę, że można by skorzystać z doświadczeń niektórych teatrów niemieckich, czyli wprowadzać kilkuletnie kontrakty. Dyrektor układa repertuar na dwa czy trzy sezony i zaprasza na ten okres aktorów do konkretnych ról. Ustawia im harmonogram. Przyjezdnym gwarantuje w tym czasie mieszkanie. A przy okazji dogaduje się, że np. ta sztuka będzie grana w sezonie przez trzy miesiące w innym mieście. Co złego w tym, że w „Wujaszku Wani” na scenie Polskiego gra taki mieszany zespół. Myślę, że jest w tym coś ożywczego. Zarówno dla „miejscowych”, jak i „przyjezdnych”. Darek Chojnacki, który gra postać tytułową, na co dzień jest aktorem w Katowicach. Myślę, że dla wielu w Warszawie będzie odkryciem. I mam nadzieję, że kiedy wróci do Katowic, będzie już innym aktorem.