Strażakom – członkom ochotniczej straży pożarnej, którzy uczestniczyli w działaniu ratowniczym lub szkoleniu pożarniczym organizowanym przez Państwową Straż Pożarną lub gminę przysługuje ekwiwalent pieniężny, który jest wypłacany z budżetu gminy. Ekwiwalent ten stanowi równoważnik, odpowiednik wkładu wniesionego przez członka OSP, w postaci czasu, wysiłku i zdrowia, w ochronę przeciwpożarową, czyli w działanie mające na celu ochronę życia, zdrowia, mienia innych osób lub ochronę środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innymi zagrożeniami (wyrok WSA w Opolu z 3 grudnia 2009 r., sygn. akt II SA/Op 380/09, orzeczenie RIO w Opolu z 8 października 2012 r., znak NA.III-0221-22/2012).
Wysokość tego ekwiwalentu ustala rada gminy w drodze uchwały. W swoich ustaleniach rada jest jednak ograniczona. Mianowicie, określona przez nią wysokość ekwiwalentu nie może przekraczać za każdą godzinę udziału ochotnika w działaniu ratowniczym lub szkoleniu pożarniczym 1/175 kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłaszanego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski" na potrzeby wymiaru rent i emerytur (art. 28 ust. 1 i 2 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej; dalej: ustawa o ochronie przeciwpożarowej).
Natomiast rada gminy nie jest kompetentna do ustalania szczegółowych warunków, od których spełnienia może być uzależniona wypłata tego ekwiwalentu (rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody dolnośląskiego z 4 maja 2009 r., sygn. akt NK.II.0911-16/303/09). Ponadto rada nie jest także uprawniona do określania zasad wypłaty ekwiwalentu dla strażaków OSP, w tym terminu składania przez nich wniosków o wypłatę ekwiwalentu (rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody małopolskiego z 31 marca 2009 r., sygn. akt PN.II.0911-76-09).
Zatem unormowanie trybu i zasad wypłaty ekwiwalentu dla strażaka – członka OSP z tytułu uczestnictwa w działaniu ratowniczym lub szkoleniu pożarniczym nie mieści się w ramach umocowania ustawowego dla rady gminy. Organ stanowiący gminy upoważniony jest wyłącznie do ustalenia wysokości ekwiwalentu za każdą godzinę udziału w działaniu ratowniczym lub szkoleniu pożarniczym (rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody warmińsko-mazurskiego z 29 sierpnia 2016 r., sygn. akt NR PN.4131.331.2016). Nie jest natomiast uprawniony do ustalania trybu składania wniosków o wypłatę ekwiwalentu, a tym bardziej do wskazywania organów OSP upoważnionych do składania i akceptacji wniosków, które następnie przedkładane są organowi wykonawczemu gminy (wyrok WSA w Szczecinie z 4 listopada 2011 r., sygn. akt II SA/Sz 848/11). Także ustalenie zasad i trybu wypłaty ekwiwalentu oraz zasad obliczania czasu udziału w działaniach ratowniczo - gaśniczych oraz szkoleniu pożarniczym nie mieści się w ramach udzielonego radzie gminy umocowania ustawowego (rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody dolnośląskiego z 10 marca 2016 r., sygn. akt NK-N.4131.83.7.2016.SP1).
Ekwiwalent nie przysługuje strażakowi – ochotnikowi za czas nieobecności w pracy, za który zachował wynagrodzenie. Członkowie OSP, za czas nieobecności w pracy z powodu udziału w działaniu ratowniczym lub szkoleniu pożarniczym, zachowują przewidziane w odrębnych przepisach uprawnienie do innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą. W przypadku zbiegu świadczeń, przysługujących na podstawie odrębnych przepisów stosuje się przepisy korzystniejsze dla ochotnika. Ponadto członek OSP biorący bezpośredni udział w działaniach ratowniczych ma prawo do okresowych bezpłatnych badań lekarskich (art. 28 ust. 3-6 ustawy o ochronie przeciwpożarowej).
