Nadzór nad działalnością gminną jest sprawowany na podstawie kryterium zgodności z prawem – tak stanowi art. 85 ustawy o samorządzie gminnym (dalej u.s.g.). Organami nadzoru są: prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych – regionalna izba obrachunkowa (art. 86 u.s.g.). Mogą one wkraczać w działalność gminną tylko w przypadkach określonych ustawami (art. 87 u.s.g.). Powoduje to np., że wojewoda nie ma kompetencji do formułowania i przekazywania wytycznych organom gminy (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 8 grudnia 2011 r., sygn. II OSK 1562/11, LEX nr 1101483), a rada gminy czy wójt nie mogą wystąpić do niego z wnioskiem o udzielenie porady prawnej (por. wyrok NSA z 11 lutego 2009 r., sygn. II OSK 1502/08, LEX nr 518288). Organy nadzoru mają prawo żądania informacji i danych, dotyczących organizacji i funkcjonowania gminy, niezbędnych do wykonywania przysługujących im uprawnień nadzorczych (art. 88 u.s.g.).