Centralizacja VAT w gminach na finiszu

A wszystko zaczęło się prawie dwa lata temu. Wówczas to NSA uchwałą z 24 czerwca 2013r. (I FPS 1/13) uznał za konieczne wprowadzenie centralizacji (konsolidacji) podatku VAT w gminach. Miało to polegać na składaniu jednej deklaracji VAT-7 przez każdą gminę z uwzględnieniem obrotów wszystkich – bez wyjątku – jej jednostek budżetowych. Czyli przede wszystkim gminnych placówek oświatowych takich jak: przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, schroniska młodzieżowe itp. Także jednostek zajmujących się opieką społeczną czy też innymi zakresami działalności gmin przeznaczonymi przez nie do wykonywania w formie jednostek budżetowych.

Przy czym konsolidacja VAT miała być konieczna nawet wówczas, gdyby tych jednostek było nieskończenie dużo. W przypadku miasta stołecznego Warszawy chodzi o jednostki w liczbie około tysiąca.

Konsolidacja konieczna

Zdaniem NSA wyrażonym w ww. uchwale: „W świetle art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o podatku VAT gminne jednostki budżetowe nie są podatnikami podatku od towarów i usług".

W uzasadnieniu uchwały NSA stwierdził jednoznacznie, iż:

1. Celem gminnej jednostki budżetowej nie jest prowadzanie działalności gospodarczej. Taka działalność może wystąpić jedynie przy okazji innej aktywności o zasadniczym charakterze.

2. Mimo wyodrębnienia organizacyjnego gminnej jednostki budżetowej nie prowadzi ona działalności gospodarczej w sposób samodzielny czy niezależny od gminy, której majątkiem, w tym środkami finansowymi, dysponuje.

3. Wszelkie czynności wykonywane przez gminną jednostkę budżetową na podstawie umów cywilnoprawnych, które mogą być opodatkowane podatkiem od towarów i usług, jednostka ta podejmuje w imieniu i na rzecz gminy, w ramach limitu środków przyznanych jej na dany rok w uchwale budżetowej.

4. Brak jest związku między skutkiem wykonywanych przez gminną jednostkę budżetową czynności na podstawie umów cywilnoprawnych w aspekcie finansowym a wydatkami tej jednostki.

5. Gminna jednostka budżetowa nie odpowiada za szkody wyrządzone swoją działalnością. Taka odpowiedzialność ciąży na gminie. Nie ponosi również ryzyka związanego z podejmowaniem czynności opodatkowanych z uwagi na brak związku pomiędzy jej wydatkami a dochodami. Bez względu na wypracowany dochód otrzyma taką ilość środków finansowych na swoje wydatki, jaka była uchwalona w budżecie gminy.

6. W przypadku gdy w ramach ubocznej działalności gminnej jednostki budżetowej dojdzie do podjęcia czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług podatnikiem będzie gmina.

Z powyższego wynika, iż gminna jednostka budżetowa, mimo że charakteryzuje się niezbędnym wyodrębnieniem organizacyjnym, majątkowym i finansowym, to – zdaniem NSA - nie może być kwalifikowana do żadnej z kategorii podatników VAT, czyli nawet do jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej. Jednostki te są bowiem trzecią – obok osób prawnych i osób fizycznych – kategorią podatników VAT.

Jakie wątpliwości

Ponieważ jednak – pomimo wydania przez NSA ww. uchwały – w sprawie statusu podatkowego VAT gminnych jednostek budżetowych wystąpiły istotne wątpliwości prawne, NSA postanowieniem wydanym 10 grudnia 2013r. sygn. akt I FSK 311/12 skierował do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w dniu 5 czerwca 2014r. zapytanie (wniosek prejudycjalny) o następującej treści:

„Czy (...) jednostka organizacyjna gminy (lokalnego organu władzy w Polsce) może być uznana za podatnika VAT w sytuacji, gdy wykonuje czynności w charakterze innym niż organ władzy publicznej (...), pomimo, że nie spełnia warunku samodzielności (niezależności) (...)?".

Zatem obecnie rozstrzygnięciem tych wątpliwości zajmuje się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który zarejestrował sprawę pod numerem C-276/14 i który przeprowadzi rozprawę 5 maja 2015 roku. Data ta jako „data rozprawy” podana została na stronach internetowych Trybunału pod adresem: http://curia.europa.eu/juris/fiche.jsf?id=C%3B276%3B14%3BRP%3B1%3BP%3B1%3BC2014%2F0276%2FP&pro=&lgrec=pl&nat=or&oqp=&dates=&lg=&language=pl&jur=C%2CT%2CF&cit=none%252CC%252CCJ%252CR%252C2008E%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252Ctrue%252Cfalse%252Cfalse&num=C-276%252F14&td=%3BALL&pcs=Oor&avg=&mat=or&jge=&for=&cid=130662.

Po staremu

Jednakże do momentu wydania orzeczenia przez Trybunał Sprawiedliwości UE w sprawie statusu prawnopodatkowego w podatku od towarów i usług gminnych jednostek budżetowych (co stanie się prawdopodobnie kilka miesięcy po dacie rozprawy, tj. we wrześniu lub październiku), nadal aktualne – zgodnie z komunikatem Ministra Finansów z 12 grudnia 2013r. – pozostaje dotychczasowe stanowisko resortu finansów. Uznaje ono gminne jednostki budżetowe za odrębnych od samych gmin podatników podatku od towarów i usług.

Gminne jednostki budżetowe są zatem aktualnie traktowane jako samodzielni podatnicy VAT odrębni od gminy, tj. jednostki macierzystej, która je utworzyła. Tak powszechnie przyjmują organy podatkowe. Zaznaczmy, iż dzieje się tak tylko do czasu wydania przez Trybunał Sprawiedliwości UE orzeczenia w sprawie statusu prawnopodatkowego w podatku od towarów i usług gminnych jednostek budżetowych.

Oznacza to aktualnie, iż poniżej kwoty 150 000 zł, tj. rocznego limitu obrotu dot. czynności objętych stawkami VAT, żadna gminna jednostka budżetowa nie musi rozliczać podatku VAT. W praktyce większość gminnych jednostek budżetowych nie rozlicza VAT, właśnie z uwagi na osiągane niskie obroty z czynności opodatkowanych VAT rzędu kilku lub kilkunastu tysięcy złotych.

Jednakże w przypadku osiągnięcia rocznego obrotu dot. czynności objętych stawkami VAT powyżej kwoty 150 000 zł, tj. powyżej tego rocznego limitu obrotu, każda gminna jednostka budżetowa musi aktualnie zarejestrować się dla celów VAT i comiesięcznie lub cokwartalnie zacząć rozliczać podatek VAT. W praktyce niewielka część gminnych jednostek budżetowych to czyni, czyli rejestruje się jako „czynny podatnik VAT" i rozlicza VAT. A to właśnie z uwagi na osiągane niskie roczne obroty wyliczone wyłącznie z czynności objętych stawkami VAT, tj. umów cywilnoprawnych typu: najem, dzierżawa czy refakturowanie kosztów mediów na najemców czy też na inne osoby. W przypadku schronisk młodzieżowych będą się tu liczyły obroty z tytułu krótkotrwałego zakwaterowania objęte 8 proc. stawką VAT. Przy czym szkoły nie wliczają do tego limitu odpłatności uczniów z tytułu korzystania ze stołówek lub internatów. Przedszkola zaś nie wliczają odpłatności rodziców za ponadlimitowy pobyt dziecka w przedszkolu. Czyli obrotów zwolnionych od VAT.

Opcje orzeczeń TSUE

W przypadku gdy na zadane w dniu 5 czerwca 2014r. przez NSA pytanie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej udzieli odpowiedzi, iż jednostka budżetowa gminy wykonująca czynności w charakterze innym niż organ władzy publicznej, nie może być uznana za podatnika VAT z uwagi na to, iż nie spełnia warunku samodzielności (niezależności) gospodarczej, jednostki te przestaną samodzielnie rozliczać się z VAT z urzędem skarbowym. Będą to natomiast musiały czynić za pośrednictwem własnych gmin.

I co najważniejsze, gminne jednostki budżetowe, które nigdy nie rozliczały VAT (a takich jest zdecydowana większość), będą w powyższej sytuacji też zobowiązane rozliczać się z VAT za pośrednictwem własnych gmin. Będą zatem zmuszone po raz pierwszy zacząć składać cząstkowe deklaracje VAT-7 do własnych gmin z własnych czynności opodatkowanych podatkiem VAT, czyli od zawieranych przez siebie (ale w imieniu gminy) umów cywilnoprawnych. I deklarować zarówno obrót opodatkowany stawkami VAT, jak i opodatkowany zwolnieniem od VAT.

Druga możliwość wydania orzeczenia przez Trybunał to taka, że TSUE przyzna rację polskiemu fiskusowi i wszystko pozostanie po staremu. Czyli każda gmina w kraju i każda gminna jednostka budżetowa będą nadal samodzielnymi i odrębnymi od siebie podatnikami VAT. Oznaczało to będzie, iż tak jak do tej pory będą wśród gminnych jednostek budżetowych dwie grupy podatników VAT. Po pierwsze: grupa jednostek budżetowych zarejestrowanych jako czynni podatnicy VAT, czyli rozliczających VAT na podstawie składanych deklaracji VAT-7 z własnymi danymi identyfikacyjnymi. Po drugie: grupa jednostek budżetowych niezarejestrowanych i nierozliczających VAT, czyli zwolnionych podmiotowo od VAT (zgodnie z art. 113 ust. 1 i 9 ustawy o VAT). Przy czym tych drugich będzie zdecydowanie więcej (tak zresztą, jak to jest do tej pory).

Jest także trzecia możliwość, a mianowicie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej może w ogóle nie wydać werdyktu merytorycznego, tj. nie ustosunkować się do sprawy. Na taką możliwość pośrednio wskazuje wyrok NSA z 10 września 2013r. (sygn. akt I FSK 700/12) dot. konsolidacji w podatku VAT Gminy P.