Karty w sprawie tzw. neosędziów odkryte. Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawia plan reformy

Chodzi o dwa obszerne projekty, które przygotowała Komisja Kodyfikacyjna Ustroju Sądownictwa i Prokuratury.

– Priorytetem dla nas było to, żeby przywrócenie normalności standardów stało się faktem. Cel projektów jest jasny: przywrócenie prawa do niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego na podstawie prawa – mówił w poniedziałek stojący na czele komisji kodyfikacyjnej prof. Krystian Markiewicz, prezentując proponowane przepisy podczas konferencji w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Reforma w sprawie statusu tzw. neosędziów gotowa. Wiemy, jak rząd chce naprawić sądy

Resort Adama Bodnara ma już projekty, które pozwolą rozwiązać kwestię tzw. neosędziów. Długotrwała weryfikacja czy natychmiastowa utrata obecnych stanowisk? Ujawniamy szczegóły przepisów, które mają „uzdrowić” polskie sądy.

Jak rozwiązać problem tzw. neosędziów? Dwa alternatywne projekty na biurku Adama Bodnara

Taki też tytuł nadano obu projektom: „Ustawa o przywróceniu prawa do niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego na podstawie prawa przez uregulowanie skutków uchwał Krajowej Rady Sądownictwa podjętych w latach 2018-2025”

Pierwszy z przedstawionych projektów roboczo nazwano „ustawowym”, a jego realizacja jest zdecydowanie szybsza. Zgodnie z nim powołania sędziów po 2018 r. zostałby uznane za pozbawione mocy prawnej. Mówiąc prościej, po wejściu tej ustawy w życie tzw. neosędziowie pozostaliby sędziami, jednak musieliby wrócić na poprzednio zajmowane stanowiska. Swoje obecne funkcje pełniliby jednak jeszcze przez dwa lata na delegacji, co ma uchronić przed załamaniem systemu sądowego, a następnie wzięliby udział w ponownych konkursach sędziowskich. Mowa o około 1200 sędziach, którzy awansowali przy udziale tzw. neoKRS na wyższe stanowiska. Podobny los czeka grupę kilkudziesięciu tzw. nowych sędziów Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, z tym, że ich nie obejmie dwuletni okres delegacji.

– Ta ustawa ma na celu doprowadzenie do tego, żeby osoby, które zostały dotknięte decyzjami neoKRS, miały możliwość powrotu do statusu zgodnego z konstytucją – mówił prof. Markiewicz.

Konsekwencje tych przepisów odczuje też około 300 neosędziów, którzy przed powołaniem uprawiali inny zawód prawniczy, jak np. adwokat, prokurator lub radca prawny lub byli pracownikami naukowymi. Ich status sędziowski wygaśnie, ale będą mogli ubiegać się o powrót do swoich dawnych profesji albo pozostać w danym sądzie jako referendarze. Co ważne, skutki tej ustawy nie dotkną najliczniejszej grupy tzw. neosędziów (ok 1700 osób), czyli byłych asesorów sądowych, referendarzy i asystentów sędziowskich.

– W tym wypadku data październik 2027 r. jest realną do zakończenia realizacji tej ustawy – stwierdził sędzia Markiewicz.

Po wejściu w życie tej ustawy powstanie około 1,5 tys. wakatów. Mają one zostać zapełnione dzięki konkursom sędziowskim, które przeprowadzi wyłoniona w przyszłości nowa, „niezależna KRS”. Projekt „ustawowy” nie przewiduje przy tym żadnej formy kontroli powołań sędziowskich przez jakikolwiek organ.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Ewa Szadkowska: Czy neosędziowie zawładną kampanią prezydencką?

Wchodzimy w kolejną fazę sporu o praworządność. Początek prezydenckiej kampanii wyborczej nie wróży najlepiej, bo zamiast merytorycznej debaty nad wypracowanymi propozycjami, raczej możemy się spodziewać politycznej młócki i festiwalu demagogii.

Neosędziowie pod lupą. Kontrola skutków wadliwych uchwał neoKRS w drugim projekcie

Swoistą weryfikację tzw. neosędziów przewiduje za to drugi projekt, który wyszedł z komisji kodyfikacyjnej, nazwany „kaeresowym”. To bowiem KRS, która ma zostać – według założenia autorów – powołana w przyszłości zgodnie z konstytucją, przeprowadzi kontrolę wadliwych uchwał tzw. neoKRS i ustali ich skutki. Nastąpi to w ramach wznowionych z mocy ustawy postępowań konkursowych. Nie będzie dotyczyć to jednak wszystkich. Wyjątkiem będą tzw. młodzi sędziowie, czyli ci, którzy bezpośrednio przed powołaniem byli asesorami sądowymi, referendarzami albo asystentami sędziów. Ich status zostanie konwalidowany z mocy ustawy i nie będą musieli przechodzić weryfikacji.

Od uchwał nowej KRS, czyli od decyzji weryfikacyjnych, będzie można odwołać się do nowej Izby Pracy Sądu Najwyższego. Co ważne sędziowie sądów powszechnych, wobec których toczy się postępowanie weryfikacyjne, przez dwa lata od wejścia w życie ustawy będą nadal na swoich stanowiskach w ramach delegacji. Jedynie tzw. nowi sędziowie w SN i NSA zostaną zawieszeni w obowiązkach z mocy ustawy.

– Harmonogram jest dużo bardziej skomplikowany w przypadku tej ustawy. (…) Przyjmujemy, że nie wcześniej niż w styczniu 2026 r. będziemy mieć do czynienia z pierwszym posiedzeniem KRS. Wtedy też wejdzie w życie projektowana ustawa. Osiągnięcie ostatecznego skutku ustawy nastąpi około 2029 r. – mówił sędzia Markiewicz.

Oba projekty przewidują też niemałą rewolucję w Sądzie Najwyższym. Oprócz eliminacji z orzekania tzw. neosędziów w tym sądzie, znoszą one skargę nadzwyczajną i wygaszają dwie Izby: Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Odpowiedzialności Zawodowej. Ich kompetencje ma przejąć odpowiednio: projektowana Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych oraz Izba Karna.

Co z milionami wyroków wydanymi przez neosędziów? Co do zasady orzeczenia te pozostaną w mocy. Uchylone mają zostać jedynie te wyroki, których ważność strony kwestionowały już wcześniej powołując się na wątpliwy status sędziego.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Sędzia Ptaszek: Segregacja sędziów? Procesy polityczne? Nie, ratujemy postępowania

Sędzię Małgorzatę Manowską pragnę uspokoić, że składami nikt nie manipuluje, są losowane. Warto o tym pamiętać, nim wypowie się taką insynuację - mówi „Rzeczpospolitej" Anna Ptaszek, sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie i jego rzecznik prasowa ds. karnych. Potwierdza, że na czele nowej sekcji stanie Piotr Gąciarek.

– Staramy się, zgodnie z oczekiwaniami Komisji Weneckiej i różnych wyroków, zachować pewną równowagę, między stabilnością orzeczeń, prawomocnością i tym żeby uszanować prawo do niezależnego sądu wszędzie tam, gdzie ktoś na taki zarzut się powoływał – zaznaczył sędzia Markiewicz.