Dr Anna Adamska-Gallant: Polska wciąż mocno nadużywa tymczasowego aresztowania

W jakim języku porozmawiamy? Zna pani angielski, francuski, ukraiński, serbski i rosyjski.

Oczywiście po polsku.

Rzadko się zdarza, żeby polski prawnik znał dobrze więcej niż jeden język obcy.

Zawsze lubiłam uczyć się języków. Gdy pracowałam jako sędzia międzynarodowa do osądzenia zbrodni w Kosowie, nauczyłam się serbskiego. Również od świadków, których przesłuchiwałam, a potem zdałam egzamin państwowy na uniwersytecie w Belgradzie. Ukraiński poznałam przy okazji pracy w Ukrainie nad reformą tamtejszego sądownictwa. A do ćwiczenia francuskiego polecam aplikację Radio France.

Ten ostatni przyda się w Strasburgu, choć pewnie będzie tam pani miała tłumaczy.

Francuski i angielski to języki, których na co dzień używa się w Trybunale. Sędzia musi znać oba. Gdy pracuję w jakimś kraju, staram się poznać jego język. Nie tylko z ciekawości, ale z szacunku do ludzi, z którymi pracuję.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Anna Adamska-Gallant sędzią Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Europejski Trybunał Praw Człowieka wybrał na sędziego Annę Adamską-Gallant. Była jedną z trójki kandydatów, których zgłosiło Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

O co panią pytano w Paryżu podczas przesłuchania kwalifikacyjnego na urząd sędziego ETPC?

Było wiele pytań. Oczywiście o prawa człowieka i orzecznictwo Trybunału, choć były też pytania bardziej filozoficzne.

Mamy pewnie ostatnią okazję, by mogła pani coś swobodnie powiedzieć o orzecznictwie tego trybunału w sprawie Polski. Co jest największym problemem naszych obywateli skarżących się tam?

Wyzwaniem jest praworządność. Wciąż mamy problem z łamaniem Konwencji o ochronie praw człowieka przez nadużywanie tymczasowego aresztowania. Zresztą obserwuję to sama w mojej praktyce adwokackiej. Powinien być to środek zapobiegawczy stosowany wyłącznie w wyjątkowych okolicznościach i wyłącznie w celu zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Wciąż w Strasburgu zapadają wyroki piętnujące nasze sądy za zbyt pochopne stosowanie tego środka.

Przypadkiem się złożyło, że zdarzyło się właśnie takie aresztowanie, i to głośne. Za kratki trafił znany biznesmen i były polityk Janusz Palikot pod zarzutem oszustw finansowych. Jeśli wierzyć jego obrońcom, chciał dobrowolnie współpracować z prokuraturą.

Nie chciałabym tego komentować z dwóch powodów. Po pierwsze: nie znam okoliczności tej sprawy. Po drugie: może ona trafić do Strasburga z ewentualną skargą na naruszenie praw i wolności konwencyjnych, a w takiej sytuacji mogę w niej w przyszłości orzekać. Jeśli na wokandę trafia sprawa z jakiegoś kraju, to sędzia, który z niego pochodzi, zasiada w składzie orzekającym. Chodzi o to, by zapewnić lepsze zrozumienie krajowej specyfiki. Mogę jedynie przypomnieć art. 5 ust. 3 konwencji, mówiący o tym, że każdy, kto został zatrzymany w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa, powinien być niezwłocznie postawiony przed sądem. Do czasu procesu powinno się go zwolnić albo proces powinien zacząć się w rozsądnym terminie.

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Michał Tomczak: Sędziowie nie rozumieją na ogół, co to jest więzienie

Problem ze stosowaniem tymczasowego aresztowania polega na tym, że „ludowe” poczucie słuszności i sprawiedliwości rozmija się z formalnymi ograniczeniami wynikającymi z przepisów oraz z fałszywą ideologią domniemania niewinności.

Trybunał wydał już wyrok w sprawie innego znanego Polaka – Lecha Wałęsy. Chodziło tam o naruszenie prawa do sądu poprzez niewłaściwe obsadzenie Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Czy takich wyroków, dotyczących np. neosędziów, będzie więcej?

To był tak zwany wyrok pilotażowy, zobowiązujący Polskę do podjęcia działań w celu rozwiązania systemowych problemów w wymiarze sprawiedliwości. Trybunał stwierdził, że w sytuacji nieprawidłowego obsadzania stanowisk sędziowskich jednostka nie może mieć pewności, czy jej sprawę rozpoznał niezawisły i bezstronny sąd, do czego ma prawo zgodnie z art. 6 konwencji. Trybunał wskazał, gdzie leży źródło problemu: to działanie nienależycie sformowanej Krajowej Rady Sądownictwa doprowadziło do rozchwiania systemu wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Jednocześnie Trybunał wstrzymał na rok rozpoznawanie podobnych spraw wniesionych przeciwko Polsce, dając czas na przyjęcie rozwiązań służących rozwiązaniu tego problemu. Nasz kraj jako strona konwencji jest zobowiązany do wykonania tego wyroku.

A tak ogólniej – na czym się będzie koncentrował strasburski trybunał w najbliższych latach?

Jest wiele pytań, z którymi mierzy się trybunał. Coraz więcej spraw dotyczy zmian klimatycznych, trwa kryzys imigracyjny, a także wojna w Ukrainie, która prowadzi do naruszeń praw człowieka na ogromną skalę. W nasze życie coraz bardziej ingeruje sztuczna inteligencja, wykorzystywana również do wpływania na dokonywane przez nas wybory. Jej wykorzystanie to kolejne pole do naruszeń praw człowieka. Zresztą ostatnio Rada Europy przyjęła projekt konwencji dotyczącej właśnie wykorzystywania sztucznej inteligencji w kontekście praw człowieka.

Zdarzyło się już w pani karierze być sędzią. Zajmowała się pani zbrodniarzami wojennymi z byłej Jugosławii. Praca w Strasburgu będzie chyba trochę inna?

Myślę, że strasburski trybunał ma większy wpływ na rzeczywistość niż sądy zajmujące się zbrodniami wojennymi. Z jednej strony wymierza sprawiedliwość indywidualną, stwierdzając, że doszło do naruszeń praw i wolności konkretnej jednostki. Z drugiej zaś przyczynia się do kształtowania standardów praw człowieka, które powinny być wprowadzane przez państwa członkowskie Rady Europy. Trybunał w Strasburgu nie zajmuje się osądzaniem zbrodni wojennych popełnianych w czasie wojny w Ukrainie. Może jednak orzekać w sprawach, które dotyczą naruszeń praw człowieka, do których dochodzi w związku z trwającą wojną. W Ukrainie wprowadzono wiele ograniczeń praw i wolności, jak na przykład zakaz opuszczania kraju przez urzędników państwowych. Nie można wykluczyć, że skargi na tym tle trafią do trybunału. Poza tym w Strasburgu wciąż jest wiele spraw dotyczących naruszeń praw człowieka wynikających z działań Rosji m.in. wobec Ukrainy czy Gruzji.

Jak się pani czuła, sądząc zbrodniarzy wojennych? Bo i owszem, w Warszawie czy w Lublinie też są wydziały karne w sądach, też sądzi się tam zbrodnie, czasem w okrutny sposób popełniane. Ale bestialstwo wojenne to chyba coś innego.

Jako sędzia w Kosowie rozpatrywałam sprawy zgodnie z obowiązującą procedurą. Trzeba było jej przestrzegać, podobnie jak w każdym innym sądzie, niezależnie od emocji, które mogą towarzyszyć sprawie Jednak rzeczywiście otoczka zbrodni wojennych jest inna niż przestępstw, które nie mają związku z wojną. W krajach byłej Jugosławii było to o tyle przejmujące, że do takich zbrodni dochodziło między ludźmi, którzy przez wiele lat żyli razem, mieszkającymi w tej samej miejscowości, między członkami tej samej rodziny. Rozbudzono nacjonalizmy, które doprowadziły do krwawych wojen, w których zginęły tysiące ludzi. Sądzenie w sprawach karnych wymaga odporności psychicznej, a w przypadku zbrodni wojennych może nawet większej z uwagi na skalę wyrządzonego zła. W Kosowie, gdzie pracowałam, dodatkowa trudność wynikała ze specyfiki kraju. Osoby oskarżane o zbrodnie wojenne były często dla lokalnej społeczności bohaterami. Wielu z nich nie udało się osądzić, bo opór społeczny przekładał się na zastraszanie świadków. I właśnie dlatego powołano potem specjalny trybunał w Hadze dla osądzenia zbrodni wojennych popełnionych w Kosowie.

Jak pani sądzi, czy uda się powołać podobny trybunał do osądzenia liderów Rosji, którzy przygotowali i przeprowadzili agresję na Ukrainę?

Ukraina domaga się utworzenia takiego trybunału już od początku pełnoskalowej wojny w lutym 2022 r. Można nawet zaobserwować rosnące poparcie międzynarodowe, zwłaszcza krajów europejskich, dla tego pomysłu. Ale największym problemem jest to, jak postawić rosyjskich przywódców przed takim trybunałem? Sądzenie zaoczne osób nieobecnych nie miałoby sensu. Wprawdzie Międzynarodowy Trybunał Karny wydał nakaz aresztowania Władimira Putina, ale niestety jak dotąd nie udało się go zrealizować.

Chyba łatwiej osądzić dowódców polowych, którzy dopuszczą się takich czynów i dostaną się do ukraińskiej niewoli?

Tak. Zresztą ukraiński wymiar sprawiedliwości sam już prowadzi takie procesy i zapadają wyroki. Dowody są zbierane także w Polsce, wśród uchodźców. Uczestniczę w przedsięwzięciu „Projekt Sunflowers”, które wspomaga zbieranie informacji o dowodach. Opracowaliśmy nawet specjalną aplikację ułatwiającą świadkom zbrodni przekazywanie informacji o popełnionych zbrodniach.

Do końca ubiegłego roku doradzała pani rządowi Ukrainy w sprawie reformy tamtejszego systemu sądownictwa. Jakie ma pani wrażenia z tej pracy?