Ale w sprawie tak fundamentalnej emocje to nie wszystko. Nie wolno zapomnieć, że referendum bez oficjalnego spisu wyborców, kontroli nad wydawaniem kart do głosowania, niezależnej komisji wyborczej nie może być podstawą do uznania niezależności Katalonii. Tym bardziej że wielu Katalończyków wiernych Hiszpanii nie chciało wziąć udziału w głosowaniu, które Trybunał Konstytucyjny uznał za nielegalne.
Decyzje podjęte w tych dniach będą skutkować przez lata, może nawet pokolenia. Po śmierci Franco zawarto kompromis: 17 regionów kraju otrzyma bardzo szeroką autonomię, ale Królestwo pozostanie zjednoczone, chyba że wszyscy Hiszpanie zdecydują inaczej. To był wzór dla transformacji demokratycznej w Polsce i wielu innych krajach Europy Środkowej.