Zniknie niekonstytucyjne ograniczenie dostępu do akt

Przepisy uzależniające dostęp do akt tylko od stanowiska prokuratora mogą zostać usunięte.

Aktualizacja: 23.12.2024 08:37 Publikacja: 23.12.2024 04:32

Zbigniew Ziobro ograniczył społeczną kontrolę nad prokuraturą. Resort Adama Bodnara planuje zmiany.

Zbigniew Ziobro ograniczył społeczną kontrolę nad prokuraturą. Resort Adama Bodnara planuje zmiany.

Foto: Tomasz Gzell/PAP

Tak proponuje Ministerstwo Sprawiedliwości. Chodzi o uchylenie art. 156 § 5b kodeksu postępowania karnego, dodanego przy okazji implementacji dyrektywy w sprawie zwalczania terroryzmu. Przepis ten wyłączył możliwość uzyskiwania w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej dostępu do akt zakończonego postępowania przygotowawczego dla tzw. osób trzecich.

Do tej kategorii zaliczają się np. dziennikarze, organizacje pozarządowe czy naukowcy. To szczególnie istotne w sprawach, w których postępowanie nie kończy się aktem oskarżenia, lecz prokurator umarza śledztwo lub w ogóle odmawia wszczęcia postępowania. W rezultacie opinia publiczna została pozbawiona narzędzia, by zweryfikować, czy końcowa decyzja prokuratury miała charakter merytoryczny, związany z przepisami i mający oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym, czy też była np. efektem nacisku polityków, efektu mrożącego lub zwykłego błędu.

Czytaj więcej

Prokuratury trafią z powrotem pod lupę. Dostęp do akt będzie łatwiejszy

Ograniczenie dostępu obywateli do akt postępowań

– Zmierzano w istocie do ograniczenia dostępu obywateli do akt zakończonych już postępowań przygotowawczych, m.in. stron zakończonego postępowania lub przedstawicieli mediów. Skutkowało to utrudnianiem realizacji kontrolnej funkcji mediów, np. w zakresie badania powodów decyzji o zaniechaniu ścigania przestępstw – czytamy w uzasadnieniu rządowego projektu nowelizacji k.k. i k.p.k.

Zdaniem autorów (projekt powstał na podstawie prac Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego) brak jest merytorycznych argumentów, aby dostęp do akt zakończonego postępowania był limitowany na identycznych zasadach jak dostęp do akt postępowania będącego w toku.

Konsekwencją uchylenia art. 156 § 5b k.p.k. będzie zatem przywrócenie poprzedniego brzmienia art. 156 § 5 k.p.k. w zakresie stanowiącym, że prawo dostępu do akt postępowania przygotowawczego przysługuje stronom także po jego zakończeniu.

Zastrzeżenia konstytucyjne ws. dostępu do akt prawomocnie zakończonego postępowania przygotowawczego

Jak przypomina dr Paweł Czarnecki z Uniwersytetu Jagiellońskiego, przepis art. 156 § 5b był przedmiotem krytyki przez przedstawicieli doktryny, którzy słusznie wskazywali, że zwiększa on uprawnienia prokuratora w zakresie podejmowania decyzji o dostępie do akt prawomocnie zakończonego postępowania przygotowawczego.

Czytaj więcej

Zmiany w prawie karnym do kosza? Triumf polityki nad merytoryką

– Zastrzeżenia te zgłaszano, podnosząc, że art. 156 § 5b k.p.k. nie precyzuje przesłanek i ogranicza transparentność informacji o działaniach prokuratury, prawo dostępu do informacji publicznej oraz prawo do sądu z art. 45 ust. 1 konstytucji. Oprócz tego ogranicza także zasadę dostępu do informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne z art. 61 Konstytucji RP – przypomina dr Czarnecki, który z tego względu propozycję usunięcia tego przepisu ocenia jako właściwą.

IMM, Raport NOM, listopad 2024

"Rzeczpospolita" ponownie najbardziej opiniotwórczym
medium w Polsce

Czytaj u źródła

– Oznacza to przywrócenie zasady dostępu do akt sprawy prawomocnie zakończonej (w tym określonych dokumentów) na zasadach wskazanych w ustawie o dostępie do informacji publicznej, z prawem złożenia skargi na odmowę udostępnienia informacji do wojewódzkiego sądu administracyjnego – mówi ekspert, zaznaczając jednocześnie, że w odniesieniu do spraw w toku nadal będzie obowiązywał ograniczony dostęp do akt na zasadzie art. 156 § 5 k.p.k.

Czytaj więcej

Kodeks karny nadal z piętnem Ziobry

Z kolei obowiązujący art. 159 k.p.k. nie pozwala skutecznie kwestionować odmowy udostępnienia akt, a prokurator ma szerokie możliwości uznania, czy akta udostępni, ale może dokonać selekcji wybranych dokumentów lub też zupełnie odmówić dostępu.

– Wiele razy jako pracownik naukowy korzystałem z dostępu do akt spraw prawomocnie zakończonych (tak sądowych, jak też przygotowawczych) i z reguły, jeśli akta były dostępne w sądzie, dostawałem zgodę na takich samych zasadach jak każdy obywatel czy podobnych jak dziennikarz. W prokuraturze już było z tym różnie. To ważne, aby można było przeprowadzić nie tylko kwerendę badawczą, ale też tzw. śledztwo dziennikarskie, szczególnie w sprawach, które budzą zainteresowanie opinii publicznej – podkreśla dr Czarnecki.

Czytaj więcej

Rafał Krawczyk: Akta sądowe w aplikacji? Nie czy, tylko kiedy
Opinia dla Rzeczpospolitej
mec. Marcin Wolny, Helsińska Fundacja Praw Człowieka

To bardzo ważna zmiana przywracająca społeczną kontrolę nad działaniami prokuratury. Usunięcie specjalnego trybu dostępu do akt zakończonego postępowania przygotowawczego spowoduje, że osoby, które chciałyby się zapoznać z takimi informacjami, nie będą musiały już prosić się o zgodę prokuratury i wykazywać, że zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek. Zamiast tego dokumenty z tych akt będzie można uzyskać w sposób dużo mniej sformalizowany, w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej. Dodatkowo odmowę dostępu do takich dokumentów będzie można zaskarżyć do sądu administracyjnego. Znacznie ułatwi to pracę mediom oraz organizacjom społecznym monitorującym pracę organów ścigania. Utrudni zaś życie wszystkim tym prokuratorom i ich przełożonym, którzy kulisy podejmowanych decyzji procesowych chcieliby ukryć przed oczami opinii publicznej.

Tak proponuje Ministerstwo Sprawiedliwości. Chodzi o uchylenie art. 156 § 5b kodeksu postępowania karnego, dodanego przy okazji implementacji dyrektywy w sprawie zwalczania terroryzmu. Przepis ten wyłączył możliwość uzyskiwania w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej dostępu do akt zakończonego postępowania przygotowawczego dla tzw. osób trzecich.

Do tej kategorii zaliczają się np. dziennikarze, organizacje pozarządowe czy naukowcy. To szczególnie istotne w sprawach, w których postępowanie nie kończy się aktem oskarżenia, lecz prokurator umarza śledztwo lub w ogóle odmawia wszczęcia postępowania. W rezultacie opinia publiczna została pozbawiona narzędzia, by zweryfikować, czy końcowa decyzja prokuratury miała charakter merytoryczny, związany z przepisami i mający oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym, czy też była np. efektem nacisku polityków, efektu mrożącego lub zwykłego błędu.

Pozostało jeszcze 85% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Prawo w Polsce
Ping-pong pomiędzy Domańskim a PKW. Czy sprawę pieniędzy dla PiS rozstrzygnie sąd?
Praca, Emerytury i renty
Najniższa krajowa w 2025 roku: Ile wynosi płaca minimalna? Kwoty brutto i netto
Edukacja i wychowanie
Ferie zimowe 2025 zaczną się później niż ostatnio. Terminy dla wszystkich województw
Praca, Emerytury i renty
Nowy dodatek od 1 stycznia 2025 to nawet 2520 zł. Kto go dostanie?
https://track.adform.net/adfserve/?bn=78448410;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Praca, Emerytury i renty
Podwyżki wynagrodzeń i świadczeń 2025. Kto dostanie więcej pieniędzy w nowym roku?