Joseph Weiler o zakazie krzyży: Trzaskowski nie rozumie czym jest neutralność

Jak pan ocenia decyzję prezydenta Warszawy Rafała Trzaskowskiego, zakazującą wywieszania krzyży w urzędach publicznych?

Decyzja prezydenta jest dla mnie zarazem zastanawiająca i rozczarowująca. Miałem przywilej reprezentować pro bono osiem państw w słynnej sprawie Lautsi dotyczącej wywieszania krzyży we włoskich szkołach publicznych. W tej sprawie podstawy sporu były inne. We Włoszech istniał prawny obowiązek umieszczania krzyży na ścianach we wszystkich szkołach podstawowych. Mimo to Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu zaakceptowała nasze argumenty i z ogromną większością 15:2 stwierdziła, że takie wymaganie nie narusza Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Czytaj więcej

Samorząd i administracja

Krzyże znikną z warszawskich urzędów. Trzaskowski podpisał zarządzenie

Prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski podpisał rozporządzenie, które zakazuje krzyży w urzędzie, a urzędnikom eksponowania symboli religijnych na biurkach.

Sytuacja w Warszawie jest zupełnie inna. Nie ma obowiązku wywieszania krzyża w ogólnodostępnych pomieszczeniach ani prywatnych gabinetach warszawskiego urzędu. To zależy od indywidualnej decyzji osoby zajmującej dane pomieszczenie. Osoby odwiedzające urząd w jednych pomieszczeniach widzą krzyże, a w innych nie. To doskonałe odzwierciedlenie Polski jako społeczeństwa pluralistycznego, w którym ludzie mają różne podejście i stosunek do religii. W ten sposób polskie społeczeństwo pięknie wyraża szacunek i tolerancję dla swojego pluralistycznego charakteru. Potwierdzają to zresztą słowa zawarte w preambule do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: „My, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i niepodzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł (...)”.

Te słowa były analizowane i podziwiane na całym świecie jako świetny przykład modus vivendi kraju o bardzo silnej i honorowej tożsamości narodowej, jakim jest Polska. Częścią tej tożsamości jest właśnie wzajemna tolerancja i szacunek. Decyzja prezydenta w moim przekonaniu zaprzecza tej lekcji tolerancji i wzajemnego szacunku.

Czytaj więcej

Z regionów

Krzyże w urzędach. Czy inne miasta pójdą w ślady Warszawy i Rafała Trzaskowskiego?

W dużych miastach w wydziałach obsługi mieszkańców nie ma z reguły żadnych symboli religijnych, a ich włodarze nie zamierzają regulować takich spraw w sposób formalny, jak zrobił to w stolicy Rafał Trzaskowski, wydając specjalne zarządzenie.

Czy prezydent Warszawy nie ma jednak racji, uzasadniając swoją decyzję tym, że władze publiczne powinny pozostać neutralne w kwestiach religijnych?

Uważam, że prezydent błędne definiuje pojęcie neutralności. Istnieje zresztą powszechne nieporozumienie co do prawdziwego znaczenia tej kwestii. Zwrócił na to uwagę Europejski Trybunał Praw Człowieka. Gdy głównym podziałem w społeczeństwie jest ten między obywatelami religijnymi a niereligijnymi, zarówno wymaganie eksponowania symbolu religijnego, jak i odpowiedni zakaz, nie jest stanowiskiem neutralnym.

Przyjrzyjmy się edukacji. W imię tego fałszywego pojęcia neutralności niektóre kraje finansują laickie szkoły publiczne, ale nie finansują – w imię tej samej neutralności – szkół religijnych. Czy zatem neutralne jest zapewnienie darmowej edukacji dzieciom rodziców niereligijnych, ale nie dzieciom rodziców religijnych? W Wielkiej Brytanii i Holandii istnieje bardziej przekonujące i właściwe pojęcie neutralności: finansowane są zarówno szkoły laickie, jak i katolickie, protestanckie, żydowskie i inne.

No i w którym systemie władze publiczne są bardziej neutralne?

Wyjaśnię to w taki sposób. Wyobraźmy sobie dwóch przyjaciół, powiedzmy, Jasia i Franka. Jaś dorasta w katolickiej rodzinie, Franek w laickiej. Franek odwiedza swojego przyjaciela Jasia i widzi krzyż na ścianie. „Co to jest?” pyta. „Co!” odpowiada Jaś. „Nie masz krzyża w swoim domu? Nikt nie powinien mieszkać w domu bez krzyża”. Mały Franek biegnie do domu, płacząc. „Dlaczego nie mamy krzyża?” pyta swoją matkę. „Spokojnie, synu. To są nasi przyjaciele. Szanujemy ich wybór religijny. Dzielimy wiele ich wartości, ale w nasz, laicki sposób”. Potem Jaś odwiedza dom Franka. „Gdzie jest twój krzyż?” pyta. „Nikt nie wierzy w te bzdury” odpowiada Franek. Teraz to Jaś biegnie do domu, płacząc. „To wszystko bzdury” mówi. Jego matka mówi to samo: „To są nasi przyjaciele. Szanujemy ich. Ale wierzymy w Pana Jezusa”. Następnego dnia odwiedzają razem Urząd Miasta Warszawy. Jeśli krzyże nie są dozwolone – Jaś biegnie do domu i mówi matce: „Widzisz! Nasz urząd też nie ma krzyży. To wszystko bzdury!”. Jeśli krzyże są wymagane, Franek biegnie do matki i mówi: „Widzisz, nawet w urzędzie wymagają krzyży. My też powinniśmy mieć jeden!”. Jak widzimy, żadne z tych rozwiązań nie jest „neutralne”.

Ale dlaczego mamy wybierać? O ile lepiej byłoby, gdyby Jaś i Franek widzieli krzyże w niektórych biurach, a w innych nie. Czy właśnie nie tak chcielibyśmy, aby dorastali – świadomi pluralizmu społeczeństwa, w którym dojrzewają, i wzajemnego szacunku okazywanego i przyznawanego różnym segmentom naszej społeczności?

Czytaj więcej

Opinie polityczno - społeczne

Bogusław Chrabota: Czy Rafał Trzaskowski walczy z krzyżem?

Jestem pewien, że warszawiacy krytycznie ocenią decyzję Rafała Trzaskowskiego o zakazie wieszania symboli religijnych w urzędach, a nawet trzymania takowych na ich służbowych biurkach. Możliwe, że prezydent Warszawy właśnie uczynił pierwszy krok na drodze do przegranej w boju o Pałac Prezydencki.

Czyli twierdzi pan, że neutralność to bezsensowne pojęcie?

Wręcz przeciwnie. Mówię, że w sytuacji, gdzie mamy wybór między religijnością a laickością, jeśli prezydent chciałby być naprawdę neutralny, powinien stwierdzić, że miasto Warszawa nie zajmuje stanowiska w tej kwestii.

To postawa neutralna. Nie faworyzuje ani tych, którzy chcą mieć krzyż, ani tych, którzy go nie chcą. Zamiast tego pozwala każdemu pracownikowi postępować zgodnie z własnym sumieniem. I to właśnie ten publiczny i przejrzysty pokaz wzajemnego szacunku, traktowania na równi i otwarcie zarówno religijnych, jak i niereligijnych, może sprawić, że zarówno religijny urzędnik publiczny, jak i urzędnik niereligijny, będą traktować wszystkich obywateli, niezależnie od ich tożsamości, w ten sam profesjonalny i pełen szacunku sposób. Wszyscy jesteśmy równi jako obywatele!

Czy zakazując wywieszania krzyża, prezydent Warszawy narusza podstawowe prawo do wolności religii?

Tutaj również lepszy będzie przykład niż abstrakcyjne wyjaśnienie. Jestem praktykującym Żydem. W każdym domu, w którym mieszkam, w każdym biurze, w którym pracuję, jest umieszczona mezuza, jak wymaga tego Pismo Święte (Pwt 11,20). Nawet legendarna sędzia Sądu Najwyższego USA Ruth Bader Ginsburg, zagorzała liberałka, bojowniczka o prawa kobiet i równość płci, miała taką mezuzę umieszczoną na drzwiach swojego biura w Sądzie Najwyższym. Możliwe jest przecież bycie religijnym, a jednocześnie tolerancyjnym i liberalnym. Gdybym był pracownikiem Urzędu Miasta Warszawy, czy prezydent zabroniłby mi umieszczenia mezuzy na drzwiach mojego biura, zmuszając mnie do naruszenia kanonów mojej religii? Wolność religii jest chroniona przez konstytucję i Europejską Konwencję Praw Człowieka. Prezydent musiałby mieć bardzo przekonujący powód, którego tutaj nie widzę. Jednak równie dobrze, gdybym był pracownikiem gminy Jerozolimy i tamtejszy prezydent wymagałby ode mnie umieszczenia mezuzy w moim prywatnym biurze, sprzeciwiłbym się temu równie stanowczo.

Jak wyjaśnił papież Benedykt XVI w swoich wykładach w Ratyzbonie, wolność religii oznacza również wolność od religii. Religia może prosperować tylko w wolności, bez przymusu. Pozwolenie każdemu w warszawskim urzędzie na dokonanie osobistego wyboru byłoby doskonałym wyrazem zarówno wolności religii, jak i wolności od religii.

Czytaj więcej:

Sądy i Prokuratura

Tomasz Pietryga: Krzyż. Rewolucji nie będzie

Urzędniczy atak na krzyż jest czymś osobliwym, niezrozumiałym i z góry skazanym na porażkę.

Pro

Czy takie podejście może być jednak uznane za słuszne i zgodne z prawem w formalnie świeckim państwie?

Powinno być. Na ile to możliwe, powinniśmy opierać się francuskiej i amerykańskiej koncepcji ścisłego „rozdziału”, która zwiększa polaryzację, i dążyć zamiast tego do „porozumienia”. Spróbujmy szukać rozwiązań, które mogą w jak największym stopniu zjednać stanowiska, które wydają się nie do pogodzenia. Religijni mogą chcieć wywieszać krzyż w każdym biurze. Niereligijni mogą nie chcieć widzieć krzyża w żadnym biurze. Czy oczywistym porozumieniem, które szanuje również wolność religii i wolność od religii, nie jest pozwolenie na indywidualny wybór w każdym przypadku?