Adam Bodnar: Obywatele widzą cenzurę i dyskryminację

Raport „Wiedza i opinie Polaków na temat praw podstawowych” pokazał, że 80 proc. społeczeństwa ma przynajmniej podstawową wiedzę. To dobrze, że tak dużo, czy jednak źle, że tylko podstawową?

Nie skupiałbym się na tym wyniku szczególnie, bo trudno stwierdzić, czym jest ta podstawowa wiedza. Oczywiście lepiej słyszeć, że obywatele mają wiedzę, niż gdyby odpowiedzieli, że koncepcja praw podstawowych jest im w ogóle nieznana. Ciekawsze były wyniki szczegółowe dotyczące podejścia do poszczególnych praw. Najbardziej interesujące było pytanie o to, które prawa zdaniem respondentów są przestrzegane. Bardzo dużo osób wskazało, że są przestrzegane w pewnej części. Nieraz ten odsetek sięgał 50 proc. Czyli połowa społeczeństwa uważa, że większość praw i wolności obowiązuje tylko częściowo.

Czytaj więcej

Samorząd i administracja

Adam Bodnar: rząd PiS wysyła sygnał, że ma coś do ukrycia

Władza nie zamierza przystąpić do Prokuratury Europejskiej, bo nie chce mieć żadnej zewnętrznej kontroli nad wydawaniem unijnych pieniędzy – mówi dr hab. Adam Bodnar, SWPS, były rzecznik praw obywatelskich.

Najwięcej osób wskazało na problemy z przestrzeganiem prawa do organizowania zgromadzeń oraz uczestniczenia w różnych organizacjach społecznych. Czy to skutek zwątpienia w sens publicznych manifestacji po protestach przeciw wyrokowi Trybunału Konstytucyjnego ws. aborcji, czy już wcześniej z tym prawem był problem?

Prawa polityczne znalazły się też na końcu odpowiedzi na pytanie o to, „które prawa są dla ciebie ważne”. Moim zdaniem żyjemy w micie, że ludzie gromadzą się na demonstracjach i organizują w społeczeństwie obywatelskim. A w gruncie rzeczy jest ono stosunkowo słabe i niewiele osób należy do jakiejkolwiek organizacji społecznej. Jakaś część chodzi na demonstracje, ale raczej ta aktywna. Nawet te masowe demonstracje od października 2020 r. były udziałem znikomej części społeczeństwa. My nie mamy tradycji wielkich demonstracji. Przedtem jedyny duży zryw społeczeństwa obywatelskiego był w lipcu 2017 r. w obronie sądów. Nawet jednak jeśli uwzględnimy, że objęły one 200 miast, to wciąż daleko do tego, by nazwać takie doświadczenie powszechnym. To mnie najbardziej w tych wynikach zastanowiło.

Niepokojące jest też to, że najwięcej spośród badanych uważa, że nie w pełni przestrzegany jest zakaz dyskryminacji.

Myślę, że wbrew pozorom każdy z nas mógł poczuć się traktowany gorzej albo zna kogoś, kto był w takiej sytuacji. Choćby osoby z niepełnosprawnościami, ale też należące do mniejszości etnicznych czy narodowych, migranci, osoby LGBT. I dlatego ten wynik jest tak wysoki. Być może część tego wyniku to także kwestia praw kobiet, które w wielu sytuacjach czują się dyskryminowane w życiu społecznym. Dyskryminacja to coś, co każdy z nas jest w stanie jakoś odczuć i uzewnętrznić. Sytuacji dyskryminacyjnych mamy w Polsce bez liku i one składają się na taki wynik.

Dość dużo osób uważa, że nie jest w pełni przestrzegana wolność słowa. Czy to może wynikać z tego, że w internecie często jest ona naruszana, ale nie przez państwo, tylko platformy społecznościowe (a przynajmniej ci, których wpisy usunięto, mogą tak uważać)?

Zjednej strony tak. Z drugiej – ludzie widzą, co dzieje się w mediach publicznych. Słyszą o aktach cenzury wobec dziennikarzy. Skecz kabaretu Neonówka jest pewnym świadectwem naszych czasów. Jeśli więc to się przebija do głównych mediów, to nietrudno dostrzec, że mamy problem z wolnością słowa. Ale myślę, że część osób może odczytywać w kategoriach ograniczenia tej wolności to, że media społecznościowe ograniczają zasięgi czy blokują profile.

Największa część respondentów wskazała, że zgłosiłaby naruszenie swoich praw do RPO lub RPD. Rzecznik praw obywatelskich został też wskazany na drugim miejscu jako odpowiedzialny za egzekwowanie tych praw (ustępując tylko o 1 pkt proc. ETPC). Czy jako były rzecznik uważa pan to za osobisty sukces?

Myślę, że to nie mój sukces, ale sukces instytucji. Czyli ludzi z lat 90., którzy tak ją umocowali w konstytucji. Jak również pani prof. Ewy Łętowskiej, która pokazała, że można ten urząd sprawować faktycznie na rzecz praw obywateli. Wszyscy pozostali rzecznicy budowali tylko na fundamentach stworzonych przez panią profesor, z lepszymi lub gorszymi wynikami i osiągnięciami. Ja może trochę zwiększyłem rozpoznawalność i dynamikę działania urzędu. Ale to przede wszystkim nasz sukces ustrojowy, który odróżnia Polskę od wielu innych państw europejskich, w których nie ma urzędu usadowionego tak wysoko w hierarchii konstytucyjnej.