Czy radcom prawnym potrzebny jest jeszcze samorząd

Uważam, że najpierw powinniśmy zastanowić się, po co w ogóle jest samorząd. Odpowiedź na to pytanie daje m.in. V Zasada Rekomendacji R(2000)21 Komitetu Ministrów Rady Europy z 25 października 2000 r. w sprawie swobody wykonywania zawodu prawnika. Zasada ta stanowi, że zadaniem samorządnych i niezależnych stowarzyszeń prawników jest wzmacnianie zawodowych standardów oraz zapewnienie fundamentalnych wartości zawodu, z których podstawowymi są jego niezależność i tajemnica zawodowa. Dodatkowo Rekomendacje wskazują takie zadania samorządu jak stanie na straży wymiaru sprawiedliwości, wspieranie reform prawa oraz udział prawników w zapewnieniu obywatelom rzeczywistego dostępu do wymiaru sprawiedliwości (zwłaszcza osobom słabszym ekonomicznie), szeroko rozumiana troska o członków samorządu, promowanie najwyższych możliwych standardów zawodowych i zapewnianie ich przestrzegania poprzez zasady etyki i odpowiedzialność dyscyplinarną, współpraca z prawnikami z innych krajów celem wymiany doświadczeń w realizacji tych zadań i podejmowania wspólnych projektów.

Podstawowym zadaniem samorządu jest ochrona fundamentalnych wartości zawodu, takich jak niezależność i tajemnica zawodowa. Często w społeczeństwie nie jest dostatecznie rozumiane znaczenie i potrzeba niezależności, która daje obywatelom gwarancję, że pomoc prawna jest udzielana przez prawnika niepodlegającego żadnym nakazom, wytycznym, sugestiom co do sposobu prowadzenia sprawy. Podobnie jest z tajemnicą zawodową, która czasami odbierana jest jako przywilej radców prawnych, podczas gdy jest to prawo obywatela do kontaktu z prawnikiem przy zachowaniu absolutnej poufności ich konwersacji i korespondencji. Gdyby nie było tych gwarancji, to pomoc prawna i obrona przed aparatem państwowym byłaby fikcją. Uświadamianie społeczeństwu wagi tych wartości, a także zapewnienie, że są one przestrzegane, to podstawowe zadania silnego, niezawisłego samorządu zawodowego.

Przede wszystkim aktywni

Tylko samorząd ma pozycję prawną, ekonomiczną i organizacyjną pozwalającą na obronę fundamentów naszego zawodu. Bez tego wsparcia i poczucia przynależności do organizacji, która jest w stanie przeciwstawić się zamachom na te wartości i domagać się przestrzegania prawa, działania pojedynczego prawnika mogą być bezskuteczne.

Takich działań oczekujemy od naszego samorządu wszyscy, niezależnie od tego, w jakim wieku jesteśmy.

Bardzo aktywny był samorząd już na etapie tworzenia ustawy o radcach prawnych. Tam znalazły się gwarancje niezależności zawodu, wykonywanego również w formie umowy o pracę, a także gwarancje tajemnicy zawodowej. Samorząd nadal walczy o ochronę tajemnicy zawodowej, czego przykładem są choćby nasze opinie o kolejnych projektach ustawy o Policji, w której dostrzegamy poważne zagrożenia dla poufności komunikacji między klientem i jego prawnikiem.

Gdy zagrożona była niezawisłość sędziów i niezależność zawodów prawniczych, występowaliśmy jako amicus curiae i współdziałaliśmy w obronie praworządności z międzynarodowymi organizacjami prawniczymi.

Stopniowymi sukcesami zostały zwieńczone starania o rozszerzenie obszarów świadczenia pomocy prawnej przez radców prawnych: najpierw o reprezentację klientów indywidualnych w sprawach cywilnych, następnie w sprawach rodzinnych, ostatecznie o obrony karne.

W obszarze reform prawa opiniujemy projekty aktów prawnych (tylko w 2015 r. Krajowa Rada Radców Prawnych przygotowała niemal 50 opinii prawnych w sprawie różnych projektów legislacyjnych).

Dla zapewnienia rzeczywistego dostępu do wymiaru sprawiedliwości wszystkim obywatelom staraliśmy się przez wiele lat o ustawę o nieodpłatnej pomocy prawnej, organizujemy w całym kraju akcję „Niebieski Parasol" polegającą na udzielaniu bezpłatnej pomocy prawnej najbardziej potrzebującym. Przyznajemy „Kryształowe Serca" radcom prawnym aktywnie działającym pro bono, upowszechniamy mediację i alternatywne sposoby rozstrzygania sporów.

Przedmiotem troski samorządu jest stałe podnoszenie poziomu aplikacji i kształcenia ustawicznego, a także nadzór nad przestrzeganiem zasad etyki. To właśnie wysokie kwalifikacje zawodowe i wysoki poziom etyki odróżniają radców od innych podmiotów zajmujących się doradztwem prawnym. Warto zauważyć, że zdawalność egzaminu radcowskiego systematycznie rośnie, a osoby po aplikacji uzyskują wyraźnie lepsze rezultaty niż zdający egzamin bez tego przygotowania.

W celu zwiększenia świadomości prawnej w społeczeństwie, a w ślad za tym upowszechniania wiedzy o potrzebie korzystania z doradztwa prawnego na możliwie najwcześniejszym etapie, prowadzimy edukację prawną w szkołach.

Poprzez Fundację „SubsidioVenire" oraz Kapitułę Funduszu Seniora wspieramy członków samorządu będących w potrzebie, między innymi organizując dla osób samotnych spotkania wigilijno/noworoczne, wspólne wyjścia do teatru, wycieczki i wyjazdy leczniczo-sanatoryjne, udzielając zapomóg dla radców prawnych i ich bliskich.

Jesteśmy wszędzie

Naszym sukcesem jest doprowadzenie do jednoznacznej rozpoznawalności zawodu radców prawnych na arenie międzynarodowej. Europa stoi przed nami otworem, możemy uczestniczyć w swobodnym przepływie usług prawniczych w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Występujemy jako wykładowcy na konferencjach międzynarodowych, bierzemy aktywny udział w akcjach prawników europejskich, takich jak Europejski Dzień Prawnika (w czasie ostatniego wyjaśnialiśmy społeczeństwu konieczność ochrony tajemnicy zawodowej przed naruszaniem jej przez policję i służby specjalne oraz znaczenie wolności słowa), czy też pomoc prawną dla uchodźców i imigrantów na wyspie Lesbos. Zaangażowaliśmy się mocno w organizowanie pomocy dla prawników z krajów Partnerstwa Wschodniego, gdzie często występują zagrożenia dla swobody świadczenia pomocy prawnej.

Większość tych działań służy również promocji i budowaniu pozytywnego wizerunku naszego zawodu.

Pozwoliłam sobie tak obszernie przytoczyć V część Rekomendacji Rady Europy (a nie jest to jedyny międzynarodowy instrument prawny dotyczący tej tematyki) oraz przykłady działań samorządu radców prawnych, ponieważ uważam, że wielu z nas (zarówno w Polsce, jak i za granicą) nie zdaje sobie sprawy z zakresu spraw prowadzonych przez samorządy.

Z moich obserwacji nie wynika, aby rynek usług prawnych był podzielony na dwa światy, gdzie ten pierwszy to starsi prawnicy monopolizujący dostęp do „korzyści" wynikających z działalności w samorządzie (wyjazdy, szkolenia, bale, dostęp do domów wypoczynkowych czy imprez integracyjnych), a drugi to młodzi prawnicy pozostający w istocie na marginesie tej aktywności.

To właśnie młodzi radcy prawni i aplikanci radcowscy stanowią większość wśród uczestników imprez sportowych i integracyjnych. To oni najliczniej uczestniczą w szkoleniach organizowanych przez Centrum Szkolenia Ustawicznego, w inicjatywach zagranicznych takich jak wyjazdy do instytucji europejskich laureatów egzaminu radcowskiego, w konferencjach prowadzonych we współpracy z międzynarodowymi organizacjami prawniczymi na temat prawa europejskiego czy przyszłości usług prawnych, z udziałem czołowych ekspertów zagranicznych, w praktycznych warsztatach z umiejętności miękkich (pozyskiwanie klientów, networking, zarządzanie kancelarią). To młodzież podejmuje różne inicjatywy w ramach Forum Młodych Radców Prawnych bądź Forum Aplikantów. Wszystkie lub niemal wszystkie działania opisane powyżej są dofinansowywane przez samorząd, co otwiera dostęp do nich tym, którzy dopiero rozpoczynają swoją działalność.