Kurator dla spadkobierców kredytobiorców to nowa instytucja

W połowie grudnia 2014 r. weszła w życie ustawa z 23 października 2014 r. o odwróconym kredycie hipotecznym (DzU z 2014 r., poz. 1585), która określa zasady i tryb zawierania umowy odwróconego kredytu hipotecznego, prawa i obowiązki stron oraz zasady rozliczenia zobowiązań z niej wynikających. Aktem tym wprowadzona została do polskiego porządku prawnego nowa instytucja – kurator (art. 26 ust. 1 ustawy), którego będę nazywał kuratorem dla spadkobierców kredytobiorcy. Według przepisów ustawy poprzez umowę odwróconego kredytu hipotecznego bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas nieoznaczony określoną sumę środków pieniężnych, których spłata nastąpi po śmierci kredytobiorcy, a on sam zobowiązuje się do ustanowienia zabezpieczenia spłaty tej sumy wraz z należnymi odsetkami oraz innymi kosztami.

Nadejdzie czas rozliczenia

Według umowy odwróconego kredytu hipotecznego kredytobiorcą może być osoba fizyczna, która jest właścicielem nieruchomości lub której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, lub też prawo użytkowania wieczystego. Kredyt może zostać udzielony także osobie fizycznej będącej współwłaścicielem nieruchomości lub mającej udział w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu lub w prawie użytkowania wieczystego.

Bank może zabezpieczyć swoją wierzytelność wynikającą z umowy odwróconego kredytu hipotecznego poprzez ustanowienie hipoteki na nieruchomości (spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu lub prawie użytkowania wieczystego), ewentualnie ujawnienie w księdze wieczystej roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości lub prawa. Wypłaca kwotę kredytu jednorazowo albo w ratach, przez okres i w wysokości określonych w umowie, ale nie dłużej niż do dnia śmierci kredytobiorcy.

Całkowita kwota do zapłaty staje się wymagalna z upływem okresu wypowiedzenia umowy odwróconego kredytu hipotecznego lub też po upływie roku od dnia śmierci kredytobiorcy. Z zastrzeżeniem, że jeśli umowa została zawarta z więcej niż jednym kredytobiorcą, całkowita kwota do zapłaty staje się wymagalna z upływem roku od dnia śmierci ostatniego z kredytobiorców. Z dniem wymagalności całkowitej kwoty do zapłaty wymagalne staje się również roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości (spółdzielczego własnościowe prawo do lokalu lub prawa użytkowania wieczystego) stanowiącej zabezpieczenie kredytu. Gdy nadejdzie czas rozliczenia odwróconego kredytu hipotecznego na skutek upływu roku od daty śmieci kredytobiorcy, bank może (nie jest jednak do tego zobowiązany) wystąpić do sądu o ustanowienie kuratora. Jeśli jednak spadkobiercy kredytobiorcy lub ostatniego z kredytobiorców wcześniej dokonają całkowitej spłaty, to roszczenie banku o przeniesienie własności nieruchomości będącej zabezpieczeniem odwróconego kredytu hipotecznego wygasa.

Sądem właściwym do ustanowienia kuratora jest – według art. 603(1) kodeksy postępowania cywilnego – sąd właściwy dla miejsca położenia nieruchomości. Sąd nie może ustanowić kuratora dla spadkobierców kredytobiorcy z urzędu, ani też gdy zostały spełnione przesłanki ustanowienia kuratora spadku.

To także koszty

Przepisy ustawy – podobnie jak dla kuratorów prawa materialnego, tzw. kuratorów procesowych oraz kuratorów spadków – nie określają żadnych wymagań co do wykształcenia czy innych kwalifikacji kandydatów na kuratora dla spadkobierców kredytobiorcy ani też sposobu wyłaniania takich kandydatów. Ustawodawca pozostawił sądom w tym zakresie całkowitą swobodę.

Kurator podejmuje czynności od dnia uprawomocnienia się postanowienia o jego ustanowieniu i do czasu uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia po kredytobiorcy.

Czynności kuratora co do zasady obejmują zawarcie z bankiem umowy o przeniesienie własności nieruchomości (spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu lub prawa użytkowania wieczystego) stanowiącej zabezpieczenie odwróconego kredytu hipotecznego i rozliczenie odwróconego kredytu hipotecznego, do czego upoważnia go sąd w postanowieniu o ustanowieniu. Do przeniesienia nie stosuje się przepisu art. 19 ust. 6 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (DzU z 2009 r. nr 93, poz. 768, z późn. zm.). W sprawach wynikających z rozliczenia odwróconego kredytu hipotecznego kurator może pozywać lub być pozywany. Takie ukształtowanie uprawnień kuratora pozwala uznać go za kuratora prawa materialnego, a więc mającego o wiele szersze uprawnienia niż kurator dla strony postępowania nieznanej z miejsca pobytu (art. 143–144 k.p.c.). Kurator prawa materialnego może bowiem podejmować zarówno czynności procesowe, jak i te, które mają charakter pozaprocesowy. Oznacza to także, że kurator dla spadkobierców kredytobiorcy nie korzysta z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych. W świetle przepisów ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (DzU z 2014 r., poz. 1025 z późn. zm.) nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych tylko kuratorzy wyznaczeni przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy. Jak stwierdził SN w postanowieniu z 28 listopada 2009 r. (I CZ 75/09), kurator spadku, jako kurator prawa materialnego, nie jest zwolniony z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 5 u.k.s.c.

Ustawa o odwróconym kredycie hipotecznym stanowi lakonicznie, że koszty działania kuratora ponosi bank. Przede wszystkim chodzi tutaj o koszty zawarcia umowy o przeniesienie, wynagrodzenie kuratora oraz zwrot wydatków. Powinien je określić sąd w postanowieniu o uchyleniu kurateli i umorzeniu postępowania, chyba że zostanie przyjęty inny sposób rozliczania kosztów, np. okresowo. Ze względu na brak jakichkolwiek wytycznych sąd powinien ustalić wynagrodzenie kuratora, mając przede wszystkim na uwadze wartość nieruchomości, stopień zawiłości sprawy lub spraw prowadzonych przez kuratora oraz nakład jego pracy (por. postanowienie SO w Krakowie z 21 sierpnia 2014 r., II Ca 594/14).

Sąd dorzuci obowiązków

W odróżnieniu od kuratora dla spadkobierców kredytobiorcy do zadań kuratora spadku należy piecza nad nieobjętym przez spadkobierców spadkiem (masą spadkową), który może obejmować inne składniki majątku spadkowego niż nieruchomość będąca przedmiotem umowy o odwróconym kredycie hipotecznym, w tym inne nieruchomości. Ponadto na kuratorze spadku ciąży obowiązek ustalenia, kto jest spadkobiercą, i zawiadomienie spadkobierców o otwarciu spadku.

Jeśli zostanie ustanowiony kurator spadku, to sąd spadku, na wniosek banku, może upoważnić go do przeniesienia na bank własności nieruchomości (spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu lub prawa użytkowania wieczystego) stanowiącej zabezpieczenie odwróconego kredytu hipotecznego i rozliczenia odwróconego kredytu hipotecznego. Wniosek ten może być złożony przez bank nie wcześniej niż po upływie roku od daty śmierci kredytobiorcy.