Jak Polska zgubiła Ukraińców

Kilka dni temu GUS, z półrocznym opóźnieniem, opublikował wyniki Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 r. dotyczące struktury narodowo-etnicznej i językowej społeczeństwa polskiego. Najwięcej komentarzy wzbudziła liczebność Ślązaków (łącznie 586 tys., uwzględniając odpowiedzi na pytania o pierwszą i drugą identyfikację narodową) i Kaszubów (177 tys.). NSP 2021 przynosi natomiast również ciekawe wyniki, jeśli chodzi o liczebność Ukraińców w Polsce.

W latach 90. wielkość ukraińskiej mniejszości szacowano na od kilkudziesięciu do 300 tys. osób. Spisy powszechne w 2002 r. i 2011 r. przyniosły pod tym względem daleko skromniejsze wyniki. W 2002 r. za Ukraińców uznało się 31 tys. osób, a 5,9 tys. za Łemków (z których część uważa się za Ukraińców). Dziewięć lat później narodowość ukraińską zadeklarowało łącznie (identyfikacja pierwsza i druga) 49 tys. osób, a łemkowską – 10 tys. Te rozbieżności pomiędzy szacunkami z końca minionego wieku a wynikami obu NSP uzasadniano błędami w metodologii spisów, niechęcią Ukraińców do podania swojej rzeczywistej tożsamości narodowej lub procesów asymilacji. Zdarzały się przypadki, gdy ankieter, nie czekając na odpowiedź, wpisywał narodowość polską lub wypełniał ankietę ołówkiem.

Czytaj więcej

Społeczeństwo

Jak wojna zmieniła społeczność ukraińską w Polsce? Więcej osób zamożnych i kobiet

Obecni uchodźcy to przede wszystkim wykształcone kobiety z dziećmi, o lepszym statusie materialnym.

Kto się nie spisał

NSP 2021 był przeprowadzony zdalnie, przez internet, co być może sprzyjało większej szczerości ankietowanych. Ponadto stosunek polskiego społeczeństwa do Ukraińców uległ na przestrzeni ostatnich trzech dekad istotnej ewolucji, co potwierdzają coroczne badania CBOS; ukraińska tożsamość przestała być sprawą wstydliwą, kojarzoną w duchu propagandy PRL z działalnością OUN-UPA. W efekcie liczba Ukraińców wyraźnie wzrosła. W 2021 r. narodowość ukraińską jako pierwszą identyfikację zadeklarowało 62,9 tys., a jako drugą 16,5 tys. osób (łemkowską odpowiednio 8,6 tys. i 4,1 tys.). Języka ukraińskiego w kontaktach domowych używa 53,2 tys. osób (w tym 7,8 tys. jako jedynego stosowanego w domu).

Przywołane tu wyniki NSP 2021 budzą jednak istotną wątpliwość. Narodowy spis powszechny nie miał na celu określenia liczebności mniejszości narodowych i etnicznych rozumianych jako grupa obywateli polskich, którzy mają świadomość własnej, odrębnej od polskiej, tożsamości narodowej i etnicznej, i dążą do jej wyrażania i zachowania. Zgodnie z ustawą o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r. z 9 sierpnia 2019 r. miał on być przeprowadzany na terytorium Polski i objąć osoby fizyczne stale zamieszkałe i czasowo przebywające na jej terytorium. Postanowienia te nie obejmowały szefów oraz cudzoziemskiego personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych, członków ich rodzin oraz innych osób korzystających z przywilejów i immunitetów. Ergo NSP 2021 obejmował innych cudzoziemców przebywających w Polsce – w szczególności Ukraińców.

Czytaj więcej

Komentarze

Michał Szułdrzyński: Polska dwunarodowa. Unia z Ukrainą już działa

Jedną z nieoczywistych konsekwencji rosyjskiej agresji jest całkowita przemiana demograficzna ukraińskiej mniejszości w naszym kraju.

Trudno jest przedstawić precyzyjne dane na temat liczebności Ukraińców, którzy przebywali w 2021 r. w Polsce, co wiązało się zarówno z ich zróżnicowanym statusem prawnym, jak i faktem, że ukraińska migracja miała często charakter rotacyjny – ukraińscy pracownicy zarobkowi przyjeżdżali na kilka miesięcy do Polski, następnie wracali do swoich domów, by po jakimś czasie znów podjąć pracę u polskiego pracodawcy. W 2021 r. liczba obywateli Ukrainy posiadających ważne zezwolenia na pobyt w Polsce przekroczyła 300 tys. osób. W praktyce szacowano, że w Polsce pracowało co najmniej milion obywateli Ukrainy. W 2019 r. zarejestrowano 1,47 mln oświadczeń o zamiarze powierzenia pracy obywatelowi Ukrainy – to najpopularniejsza forma podejmowania pracy przez imigrantów. W 2020 r. było ich nieco mniej (1,33 mln), co mogło wiązać się z pandemią Covid-19. Należy pamiętać, że jeden pracownik z Ukrainy mógł otrzymać kilka takich oświadczeń od różnych pracodawców; nie wszystkie oświadczenia były też wykorzystywane. Dane te nie uwzględniały imigrantów pracujących w Polsce nielegalnie.

Niezależnie od tego, ilu w 2021 r. przebywało w Polsce Ukraińców, w oczy rzuca się zasadnicza rozbieżność pomiędzy przywołanymi powyżej szacunkami (300 tys. – 1,33 mln) a liczebnością Ukraińców wynikającą z wyników NSP 2021 (79,4 tys.). Pojawia się zatem pytanie, co stało się z tą rzeszą Ukraińców, których obecności w Polsce spis nie pokazuje. Możliwości są co najmniej trzy.

Czytaj więcej

Społeczeństwo

Całkiem inna fala uchodźców

„Starzy” migranci z Ukrainy w większości wyjechali już z Polski. Zastąpiły ich głównie matki z dziećmi.

Po pierwsze, Ukraińcy mogli świadomie zignorować ten obowiązek, uznając, że skoro nie są obywatelami Polski, nie mieszkają tu na stałe, często planują wrócić po kilku miesiącach do domu, to nie muszą brać udziału w spisie. Przed wypełnieniem ankiety mógł odstraszać nie w pełni uregulowany status (nielegalne zatrudnienie, dużo rzadziej nielegalny pobyt), szczegółowość pytań czy brak dostatecznej znajomości języka polskiego.

Po drugie, do części Ukraińców informacja o spisie zapewne po prostu nie dotarła. W sensie prawnym nie zwalniało ich to oczywiście z obowiązku wzięcia w nim udziału, ale pozostaje faktem, że NSP 2021 nie był w wystarczającym stopniu nagłośniony w mediach społecznościowych, z których korzystają Ukraińcy, czy w miejscach, gdzie się spotykają.