Andrzej Raczko: Frankowa góra lodowa

Pierwsza z nich to zwiększenie kosztów obsługi kredytów hipotecznych zaciągniętych we frankach, druga – skokowy wzrost poziomu zadłużenia kredytobiorców. Rozwiązanie tych problemów może być dwojakie. Pierwsze koncentruje się na działaniach zmierzających do wypracowania sposobów pomocy kredytobiorcom, którzy w nowej sytuacji nie są w stanie sprostać zwiększonym kosztom obsługi zaciągniętych kredytów. Drugie rozwiązanie zakłada przewalutowanie kredytów frankowych na złote i zastąpienie kredytu walutowego nowym kredytem złotowym.

Większy koszt obsługi...

Jeśli idzie o pierwszy przypadek, to zróżnicowanie dyskutowanych obecnie działań – proponowanych zarówno przez rząd, jak i środowisko bankowe – pozwala sądzić, że problem ten można rozwiązać. Dlatego uwagę należałoby skoncentrować raczej na dodatkowych zagadnieniach.

Po pierwsze, trzeba przyjąć jasne kryteria, których spełnienie uprawni kredytobiorcę do skorzystania z instrumentów pomocowych.

Po drugie, należy zdecydować, czy kryteria pomocy i odpowiednie instrumenty powinny zostać określone przez każdy bank indywidualnie, czy też powinien być to pakiet zestandaryzowany, uzgodniony przez sam sektor bankowy.

Po trzecie, powinno się ustalić, czy pewne rozwiązania sektor finansowy chce stosować i finansować wspólnie. Takim rozwiązaniem mógłby być fundusz hipoteczny, który przejmowałby od banków mieszkania kredytobiorców niebędących w stanie spłacić kredytów i przekształcał je w mieszkania czynszowe zamieszkiwane przez tych samych kredytobiorców.

Po czwarte, należy wybrać sposób wprowadzenia działań pomocowych – bądź na zasadzie dobrej praktyki, wspólnie przyjętej i dobrowolnie wprowadzonej przez banki, bądź jako obowiązek ustawowy.

Ta ostatnia sprawa wydaje się ważna z punktu widzenia szybkości działania. Gdyby banki zobowiązały się do przyjęcia wspólnych zasad postępowania i zapewniły efektywny sposób komunikacji pomiędzy bankiem a kredytobiorcą, to stosowne działania można podjąć prawie natychmiast. Rozwiązanie ustawowe – co jest oczywiście zrozumiałe – wymagałoby czasu.

... i skok zadłużenia

Propozycje drugiego sposobu rozwiązania problemu koncentrują się na warunkach przewalutowania, przede wszystkim na wyborze odpowiedniego poziomu kursu walutowego. Masowe przewalutowanie kredytów przypomina jednak górę lodową: bardzo dobrze widoczny jest problem wyboru kursu walutowego, natomiast na pierwszy rzut oka nie widać konsekwencji tej decyzji dla stabilności sektora finansowego i funkcjonowania całej gospodarki. I tak samo jak w wypadku gór lodowych, to, co jest ukryte, jest bardziej groźne niż to, co widać na powierzchni. Warto przyjrzeć się temu problemowi bliżej, co wymaga jednak powrotu do czasów, w których udzielano kredytów frankowych.

Udzielane na masową skalę kredyty frankowe wymagały pozyskania przez banki środków walutowych z zagranicy, ale klientom wypłacano je nie we frankach, ale w złotych. Banki musiały zatem sprzedać pozyskane z zagranicy franki i kupić potrzebne im złote. Oczywiście wywołało to silne wzmocnienie polskiej waluty, co jeszcze bardziej zachęcało do brania kredytów we frankach.

Cóż zrobili z kupionymi od banków frankami ich nabywcy? W większości zamieniali na inne waluty i przeznaczali na zakup towarów i usług za granicą. Przy mocnym złotym import był tani i bardzo opłacalny. Znacząco wówczas zwiększył się deficyt na rachunku bieżącym. Mówiąc obrazowo, franki wyciekły z polskiego systemu finansowego, a w zamian pojawiły się importowane towary. Niestety, powstał problem zadłużenia we frankach nie tylko kredytobiorców, ale również banków, które takich kredytów udzieliły.

Kryzys finansowy skłonił banki do zaprzestania udzielania kredytów frankowych, dzięki czemu sytuacja się zmieniła. Powoli spłacane kredyty frankowe pozwalały na zmniejszanie zadłużenia zagranicznego przez banki. Z kolei spłacane w złotych raty kredytowe umożliwiały bankom zamianę uzyskanych w ten sposób złotych na franki i zwrot długu zagranicznym wierzycielom. Ponieważ spłacanie frankowego zadłużenia przebiegało bardzo wolno, wpływ tego procesu na kurs walutowy był niewielki.