To koniec realnej reprywatyzacji

Na posiedzeniu 23 lipca Senat uchwalił trzy poprawki do uchwalonej przez Sejm 24 czerwca nowelizacji art. 156 i art. 158 kodeksu postępowania administracyjnego.

Kluczowa jest poprawka odrzucająca umarzanie spraw w toku (czego chciał Sejm) i wprowadzająca zasadę, że w przypadku decyzji starszych niż 30 lat, które rażąco naruszają prawo, nie będzie już możliwości stwierdzania ich nieważności, a organy administracyjne będą mogły jedynie stwierdzić wydanie takich decyzji z naruszeniem prawa, pozostawiając je trwale w obrocie prawnym. Senat przedłużył także vacatio legis ustawy do trzech miesięcy, umożliwiając w ten sposób składanie w tym czasie nowych wniosków reprywatyzacyjnych.

Zatrzymanie zwrotów

W toku dotychczasowych prac w Sejmie i Senacie nie ukrywano, że ustawa ma na celu zatrzymanie reprywatyzacji polegającej na prawnym i faktycznym zwrocie nieruchomości odebranych bezprawnie przez władze państwowe w okresie komunizmu.

Co do tego, że zwroty w naturze należy zatrzymać ustawowo, zgodne były w zasadzie wszystkie siły polityczne, od prawa do lewa. Spór toczył się o to, czy można ustawowo ostateczne umorzyć wszystkie do tej pory niezakończone postępowania administracyjne, w których dawni właściciele lub ich następcy prawni podważają legalność aktów nacjonalizacyjnych, czy też postępowania te będą mogły się zakończyć rozstrzygnięciami merytorycznymi.

Wybrano wariant pośredni, zgodnie z którym toczące się postępowania, a także wszczęte w ciągu trzech miesięcy od wejścia w życie ustawy nie zostaną umorzone, ale stosować się będą do nich nowe zasady, oznaczające brak możliwości stwierdzania nieważności decyzji nacjonalizacyjnych z pozostawieniem możliwości dochodzenia przez poszkodowanych bezprawną nacjonalizacją odszkodowania przed sądami cywilnymi.

Wnioski o stwierdzenie nieważności decyzji nacjonalizacyjnych, złożone po upływie trzech miesięcy od wejścia w życie nowelizacji k.p.a., nie zostaną już merytorycznie rozpoznane.

Znaczenie nowelizacji

Co ta nowelizacja oznacza dla byłych właścicieli znacjonalizowanych majątków i ich następców prawnych?

Po pierwsze, ustawa nic nie zmienia w sprawach, w których nacjonalizacja została już ostatecznie i prawomocnie podważona w postępowaniach administracyjnych oraz toczą się procedury mające doprowadzić do prawnego zwrotu majątku – chyba że toczą się jeszcze inne postępowania administracyjne, na przykład o usunięcie z obrotu prawnego komunalizacji lub uwłaszczenia przedsiębiorstwa państwowego starsze niż dziesięć lat, wówczas brak możliwości unieważnienia tych wtórnych decyzji zatrzyma proces zwrotowy.

Po drugie, nie będzie już możliwości odzyskania w naturze bezprawnie odebranych nieruchomości, nawet pustych placów, opróżnionych budynków lub niszczejących dworków, które nadal stanowią własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. To koniec realnej reprywatyzacji.

Po trzecie, zamknięcie drogi do zwrotu nieruchomości będzie mogło być w dalszym ciągu częściowo rekompensowane możliwością dochodzenia sądowego odszkodowania od Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, tak jak to ma miejsce obecnie w tych sytuacjach, w których mimo bezprawności nacjonalizacji nie ma prawnych możliwości zwrotu w naturze.

Po czwarte, wraz z upływem trzech miesięcy od wejścia w życie ustawy zamknięta zostanie droga prawna do podważania administracyjnych aktów nacjonalizacyjnych w nowych sprawach, co będzie skutkować zamkniętą listą roszczeń reprywatyzacyjnych i potencjalnej odpowiedzialności finansowej władzy publicznej za bezprawną nacjonalizację.