Brexit bez umowy? Wszystko, co Polak i przedsiębiorca musi wiedzieć

Do wyjścia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej zostały 44 dni. Nie mamy pewności, czy nastąpi ono na podstawie umowy, czy jednak bez porozumienia. Chociaż negocjacje między Wielką Brytanią a Unią Europejską wciąż trwają, ryzyko opuszczenia Unii bez umowy w dalszym ciągu utrzymuje się na wysokim poziomie, dlatego konieczne jest przygotowanie się na wszystkie scenariusze, w tym bezumownego brexitu. Błędne może się okazać założenie, że z pewnością dojdzie do kolejnego przedłużenia negocjacji lub zostanie wygospodarowany dodatkowy czas na przygotowanie się do nowej sytuacji.

Komisja Europejska w swoim niedawnym, szóstym, komunikacie podkreśliła, że najbliższe tygodnie należy bezwzględnie wykorzystać przede wszystkim na praktyczne przygotowania do brexitu, które od początku roku zostały zintensyfikowane zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym. Celem tych działań jest zapewnienie obywatelom i firmom maksimum przewidywalności i bezpieczeństwa.

Polska i Wielka Brytania zakończyły prace legislacyjne mające na celu zabezpieczenie nawzajem praw obywateli w przypadku bezumownego brexitu. Na poziomie europejskim wypracowano rozwiązania dla transportu drogowego, lotniczego, ruchu bezwizowego czy koordynacji świadczeń społecznych.

Przyjęte podstawy prawne ograniczą negatywne konsekwencje rozstania Wielkiej Brytanii z Unią Europejską, ale nie wyeliminują ich całkowicie. Wykonana praca legislacyjna nie będzie wystarczająca, jeżeli sami obywatele i przedsiębiorcy nie podejmą praktycznych przygotowań na wypadek brexitu bez umowy.

W przypadku przedsiębiorstw to nie tylko obowiązek przygotowania dokumentacji do eksportu, importu i tranzytu towarów do Wielkiej Brytanii, ale przede wszystkim konieczność dostosowania modelu biznesowego do nowych okoliczności. Należy pamiętać chociażby o tym, że już w pierwszych minutach po wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej zostanie przywrócona granica celna, co oznacza powrót procedur celnych stosowanych w handlu z państwami trzecimi.

Polacy mieszkający na Wyspach

W Wielkiej Brytanii żyje ok. miliona polskich obywateli. Rząd brytyjski wprowadził specjalne rozwiązania dla obywateli UE, w tym Polaków, zabezpieczające ich prawa w przypadku bezumownego brexitu. Dodatkowo Polska i Wielka Brytania porozumiały się w sprawie udzielenia nawzajem gwarancji i praw obywatelom.

Wnioski do złożenia. Polscy obywatele mieszkający w Wielkiej Brytanii do końca 2020 r. będą mogli złożyć wniosek o nadanie tzw. statusu osoby osiedlonej (settled status). Podstawowym warunkiem jego uzyskania będzie kryterium pięciu lat legalnego pobytu w Wielkiej Brytanii. Wnioski można składać od początku bieżącego roku i z takiej możliwości skorzystało już 240 tys. naszych obywateli żyjących na Wyspach.

Prosta procedura. Najprostszym sposobem złożenia wniosku o status osoby osiedlonej jest skorzystanie ze specjalnej aplikacji na smartfony. Sama procedura nie jest skomplikowana, w większości przypadków do weryfikacji wniosku wystarczą dane dotyczące opłacania podatków i składek na ubezpieczenia społeczne, posiadane przez brytyjską administrację, choć istnieje też możliwość dołączenia dodatkowych dokumentów.

Osoby, które uzyskają status osoby osiedlonej, zachowają na obecnych zasadach prawo do pracy, świadczeń, edukacji, służby zdrowia i pozostałych usług publicznych.

Termin nie do przekroczenia. Polacy, którzy mieszkają w Wielkiej Brytanii krócej niż pięć lat, mogą wnioskować o tzw. pre-settled status. Będzie on gwarantował prawa podobne do statusu osoby osiedlonej. Po pięciu latach legalnego pobytu takie osoby będą mogły wystąpić o nadanie statusu osoby osiedlonej.

Wnioski o uregulowanie pobytu można składać do końca 2020 r. Polacy, którzy chcą pozostać w Wielkiej Brytanii, nie powinni jednak czekać do ostatniej chwili.

Rząd polski i rząd brytyjski od wielu miesięcy informują Polaków mieszkających w Wielkiej Brytanii o przysługujących im prawach w razie bezumownego brexitu. Szczegółowe informacje dostępne są na stronie Ambasady RP w Londynie https://londyn.msz.gov.pl/pl/brexit/ oraz stronach rządu brytyjskiego https://www.gov.uk/eusettledstatus

Polacy podróżujący na Wyspy

Wielka Brytania jest drugim po Niemczech najczęściej odwiedzanym przez Polaków krajem. Według danych Ministerstwa Sportu i Turystyki każdego roku na Wyspy podróżuje około miliona naszych rodaków. Co powinniśmy wiedzieć, planując podróż do Wielkiej Brytanii w sytuacji jej wyjścia z UE bez umowy?

Loty na razie bez zmian. Wszystkie linie lotnicze zadeklarowały, że będą w tym czasie obsługiwać połączenia między Wielką Brytanią i Polską tak jak do tej pory. Polskie Linie Lotnicze LOT dodatkowo zapowiedziały, że siatka połączeń nie ulegnie zmianie. Do tej pory uzgodniono, że linie lotnicze będą mogły dalej operować między UE a Wielką Brytanią do 30 marca 2020 r. Komisja Europejska zaproponowała zmianę tych przepisów i wydłużenie ich obowiązywania do 24 października 2020 r.

Bez wiz, ale potrzebne pozwolenia. Warto dodać, że nawet w przypadku bezumownego brexitu Polacy nadal nie będą potrzebowali wiz, by wjechać na terytorium Wielkiej Brytanii. Osoby przyjeżdżające na Wyspy po bezumownym brexicie nadal będą tam mogły pracować i mieszkać. Jednak Polacy chcący pozostać w Wielkiej Brytanii dłużej niż do końca 2020 r. będą musieli złożyć wniosek o specjalne pozwolenie (European Temporary Leave to Remain – ELTR) wydawane jednorazowo na trzy lata. Pozwoli ono zamieszkać w Wielkiej Brytanii na dłużej i podjąć pracę czy studia.

Nowe zasady na razie nieznane. Rząd brytyjski od 1 stycznia 2021 r. chce jednak wprowadzić nowe zasady dla imigrantów, które dziś nie są jeszcze znane. Może to oznaczać, że nie każda osoba, która uzyska ELTR, będzie mogła pozostać w Zjednoczonym Królestwie na stałe.

Lepiej z paszportem. Wybierając się do Wielkiej Brytanii, powinniśmy także zadbać o posiadanie ważnych dokumentów podróży. Chociaż brytyjskie władze deklarują, że w razie wyjścia bez umowy przez jakiś czas (nie dłużej niż do końca 2020 r.) możliwe będzie podróżowanie z dowodem osobistym, to w każdym przypadku sugerujemy podróżowanie z ważnym paszportem.

Zielona karta dla aut. Jeśli zdecydujemy się na podróż do Wielkiej Brytanii samochodem, dobrą wiadomością jest to, że nadal będziemy mogli używać polskiego prawa jazdy. Powinniśmy jednak pamiętać, że w przypadku brexitu bez umowy niezbędna będzie zielona karta z ważnym ubezpieczeniem. Jeśli chcielibyśmy zabrać ze sobą zwierzęta, powinniśmy zadbać o to, by posiadały wszystkie wymagane dokumenty i szczepienia, a przede wszystkim sprawdzić brytyjskie przepisy obowiązujące w dniu wyjazdu.

Kontrola celna, ograniczenie w przewozie. Jeśli Wielka Brytania wyjdzie z UE bez umowy, musimy pamiętać o obowiązku kontroli celnej naszego bagażu. Zmniejszy się również ilość pieniędzy i produktów, które będziemy mogli przywieźć/wwieźć, w tym produktów spożywczych, jak mięso, sery, alkohole, papierosy czy niektóre produkty roślinne; może to dotyczyć również niektórych zwierząt.

Przewoźnik do sprawdzenia. Nasze prawa jako pasażerów w dalszym ciągu będą chronione niezależnie od wybranego środka transportu, choć sytuacja może być różna w zależności od tego, czy podróżujemy z przewoźnikiem wspólnotowym, czy z firmą spoza UE. Powinniśmy szczegółowo sprawdzić swoje prawa na stronach Komisji Europejskiej.

EKUZ już nie wystarczy. W każdym przypadku powinniśmy także zadbać o ubezpieczenie zdrowotne ważne poza Unią Europejską. W razie wyjścia Wielkiej Brytnii z UE bez umowy nie będziemy już mogli korzystać z opieki zdrowotnej na terenie tego kraju na podstawie Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego.

VAT do odzyskania? Jednocześnie po powrocie powinniśmy sprawdzić, czy może nam przysługiwać zwrot podatku VAT. Dotyczyć to będzie jednak przede wszystkim osób na stałe mieszkających poza UE, czyli np. Polaków w Wielkiej Brytanii.

Przede wszystkim jednak powinniśmy w przypadku każdej podróży odpowiednio się przygotować, zapoznając się z informacjami na temat brexitu na stronie brexit.gov.pl oraz na stronie Komisji Europejskiej: ec.europa.eu/info/brexit/brexit-preparedness_pl

Polacy handlujący z Wyspami

Scenariusz brexitu bez umowy niesie ze sobą pewne konsekwencje dla przedsiębiorstw, jednak nie należy się obawiać zablokowania handlu pomiędzy UE a Wielką Brytanią.

Mniej korzystne zasady. Należy natomiast mieć na uwadze, że bazą dla prowadzenia działalności handlowej będą reguły Światowej Organizacji Handlu (WTO), które są mniej korzystne niż dotychczasowe, preferencyjne warunki dla przedsiębiorstw funkcjonujących w ramach Unii Europejskiej i jednolitego rynku. Reguły te stanowią jednak bazę do nieprzerwanego prowadzenia działalności handlowej przy dodatkowych wymaganiach.

Przede wszystkim należy się spodziewać pewnych trudności i ewentualnych kosztów związanych z przewozem towarów, cłami, koniecznością wypełnienia dodatkowych formalności celnych – zarówno w eksporcie, jak i imporcie oraz tranzycie z Wysp.

Cła na kilka kategorii produktów. Wielka Brytania zaproponowała własną taryfę celną [1], która będzie wdrożona po wyjściu z UE. Dobrą informacją dla eksporterów jest to, że ograniczono zakres wprowadzanych ceł jedynie do kilku kategorii produktów (w tym z branży rolno-spożywczej, motoryzacyjnej czy chemicznej), natomiast większość eksportu na Wyspy będzie zwolniona z cła. Reasumując, cła będą dużo niższe niż te stosowane przez UE w imporcie z krajów trzecich (cła unijne w niektórych przypadkach mogą stanowić istotny koszt dla podmiotów importujących z Wielkiej Brytanii).

Odprawa celna. Przedsiębiorstwa zaangażowane w handel z Wielką Brytanią powinny być także świadome, że wyjście tego kraju z UE oznaczać będzie konieczność dokonania odprawy celnej. Dla firm dotychczas niezaangażowanych w handel z krajami spoza UE będzie to zapewne nowość, dlatego w pierwszej kolejności niezbędne jest odpowiednie przygotowanie na ten scenariusz, którego najważniejszym elementem powinno być uzyskanie numeru EORI (Economic Operators' Registration and Identification) nadawanego przez administrację celną. Zarówno w przypadku importu, jak i eksportu konieczne będzie zgłoszenie towarów do odpowiedniej procedury celnej w dedykowanym systemie informatycznym.

Dodatkowe kontrole. W dalszej kolejności należy zwrócić uwagę na potencjalne utrudnienia i dodatkowe kontrole dotyczące specyficznych produktów. W przypadku artykułów rolno-spożywczych mogą się zmienić niektóre zasady przewozu oraz dokumentacji – np. produkty mięsne czy roślinne będą poddawane dodatkowym kontrolom sanitarnym i fitosanitarnym na granicy pomiędzy UE a Wielką Brytanią. Te utrudnienia mogą być szczególnie uciążliwe na najbardziej „obleganych" przejściach granicznych (takich jak Calais–Dover czy tunel pod kanałem La Manche). W przypadku bezumownego brexitu niezbędna będzie zielona karta z ważnym ubezpieczeniem pojazdów.

Przewoźnicy do końca roku bez zmian. Komisja Europejska zaproponowała wiele rozwiązań, które pomogą stopniowo dostosować się przedsiębiorstwom do zmiany niektórych warunków handlu z Wielką Brytanią (w tym dla branży transportu drogowego). Firmy transportowe będą miały dostęp do brytyjskiego rynku bez konieczności posiadania zezwoleń do 31 grudnia 2019 r. Komisja zaproponowała zmianę tych przepisów i wydłużenie ich obowiązywania do 31 lipca 2020 r. Administracje państw członkowskich UE (w tym Polski), jak również Wielkiej Brytanii starają się do minimum ograniczyć wszystkie negatywne skutki bezumownego brexitu dla przedsiębiorstw. Jest to szczególnie ważne w początkowym okresie po dacie wyjścia.

Kontrole jeszcze na kontynencie. Trzeba pamiętać, że większość fizycznych kontroli przy eksporcie i imporcie będzie przeprowadzana nie w Polsce, ale w krajach bezpośrednio sąsiadujących ze Zjednoczonym Królestwem, przede wszystkim we Francji, w Belgii i Holandii. Kraje te finalizują przygotowania do wprowadzenia kontroli granicznych, zatrudniają dodatkowych celników i służby weterynaryjne. Wszelkie niezbędne informacje dotyczące procedur francuskich są dostępne na stronach: www.douane.gouv.fr, www.brexit.gouv.fr. Można je także znaleźć w języku polskim [2].

Władze Holandii przygotowują odpowiednią infrastrukturę drogową (parkingi, ostrzeżenia dla kierowców nad autostradami), aby nie dopuścić do zablokowania wjazdów na promy przez ciężarówki nieposiadające odpowiednich dokumentów. Dodatkowo Holandia zachęca wszystkie zainteresowane instytucje i organizacje do zapoznania się ze stroną www.getreadyforbrexit.eu/en, na której opisano wszystkie procedury niezbędne w przypadku eksportu, importu i tranzytu towarów do krajów trzecich przez holenderskie porty.