Z cichymi zabójcami Polaków trzeba walczyć systemowo

Bardzo ważna jest też profilaktyka i uświadamianie Polaków, jak mogą minimalizować ryzyko wystąpienia danych chorób, gdyż powikłania mogą prowadzić często do zgonu. Takie wnioski płyną z debaty „Wyzwania polskiej kardiologii", zorganizowanej przez „Rzeczpospolitą" w ramach akcji #zdroweserce.

Epidemia sercowców

Choroby układu krążenia pozostają głównym zabójcą Polaków na początku XXI wieku. – Musimy o tym mówić i uświadamiać to ludziom – podkreślił prof. Piotr Ponikowski, prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego (PTK). – Wielu osobom wydaje się, że wojna ze schorzeniami układu krążenia została wygrana, a tak nie jest – dodał.

Bardzo ważna jest prewencja, która musi zaczynać się bardzo wcześnie. Żeby odwrócić trend w perspektywie dwóch–trzech dekad musi być ona bardzo szeroka. W niektórych krajach na Zachodzie choroby układu krążenia nie są już przyczyną śmierci nr 1. Za dwie dekady podobnie może być w Polsce.

Ponikowski zaznaczył, że największym zagrożeniem, wręcz epidemią jest niewydolność serca. – Ludzi z tym problemem jest milion. Hospitalizacji z tego powodu jest 180 tys., więcej niż z powodu zawałów. To są olbrzymie koszty leczenia – mówił. Zdradził, że PTK wraz z NFZ chce wprowadzić unikalny w skali światowej koordynowany program nad niewydolnością serca, co pozwoli zahamować niekorzystny trend.

Prof. Piotr Jankowski, sekretarz Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, dodał, że w zakresie profilaktyki wciąż mamy bardzo dużo do zrobienia. – Dieta Polaków w ciągu ostatnich 15 lat się nie zmienia. Poprawiała się w latach 90., wtedy wydłużała się znacząco długość życia. Zmniejsza się aktywność fizyczna Polaków. Z tego powodu narastają otyłość i cukrzyca. To powoduje epidemię chorób układu krążenia, w tym niewydolności serca – tłumaczył Jankowski.

Świadomość zdrowia społecznego jest oparta na mitach. Wydaje się, że wszyscy biegają, ale na Twitterze i Facebooku. To nie jest rzeczywistość.

Aktywność fizyczna przeciętnego Polaka się zmniejsza. Stąd epidemia nadwagi, otyłości, cukrzycy. Do tego niska kontrola nadciśnienia tętniczego, dramatycznie niska kontrola hipercholesterolemii i brak zmniejszania się częstości palenia tytoniu (u młodych nawet się zwiększa). – Niewydolność serca jest końcowym stadium wielu chorób układu krążenia – podkreślił profesor.

Wiele osób nie modyfikuje trybu życia mimo zaleceń. Wiele osób przerywa leczenie. – Jeśli struktury państwa, urzędy centralne odpowiedzialne za zdrowie Polaków nie będą spełniały swojej funkcji, to będziemy mieć coraz gorsze konsekwencje związane z niezdrowym trybem życia – mówił Jankowski.

Skoordynowana opieka

Remedium na tę sytuację może być program Kompleksowej Opieki nad Osobami z Niewydolnością Serca (KONS) wzorowany na KOS-zawał. Wstępna koncepcja programu została już zaakceptowana. KONS pozwoliłby wejść pacjentowi do systemu. Po rozpoznaniu niewydolności serca pacjent będzie „zaopiekowany".

Kompleksowa opieka nad pacjentami z niewydolnością serca jest blisko, ale system skierowany do tak szerokiej populacji ludzi nie jest łatwy do wprowadzenia. Po nowelizacji rozporządzenia NFZ jest przygotowany do podpisania umów z wykonawcami, których jest na razie sześciu. W trakcie pilotażu mogą być włączone kolejne ośrodki. Po zakończeniu pilotażu NFZ jest przygotowany, żeby taki system upowszechnić.

Na przestrzeni dekad umieralność z powodu niewydolności serca znacznie się zmniejszyła. Prof. Ponikowski przypomniał, że 30 lat temu roczna śmiertelność wynosiła 40–50 proc., w ciągu trzech–czterech lat umierało 70–80 proc. osób. Dzisiaj ta śmiertelność spadła do kilkunastu procent. – Nie ma drugiej takiej gałęzi medycyny, żeby przy stosunkowo niewielkich nakładach, nieporównywalnych z onkologią, osiągnąć taki postęp – zauważył.

O kardiologii trzeba mówić jak o biznesie, w dobrym tego słowa znaczeniu. – Trzeba pokazać, że to się opłaca. Nie ma drugiej tak dochodowej dziedziny jak kardiologia. Przedłużenie życia w porównaniu z onkologią kosztuje nieporównywalnie mniej – podkreślał profesor. W najbliższych latach nakłady na ochronę zdrowia w Polsce będą rosły. – Wzrost nakładów powinien wyrównać niedofinansowanie kardiologii i innych chorób układu krążenia, tak żeby za kilka lat odpowiadały zagrożeniom, jakie te choroby niosą dla polskiego społeczeństwa – zaznaczył Jankowski.

Jeśli nie zmienimy nic w strukturze systemu ochrony zdrowia, to szacunkowy przyrost samym ostrych zespołów wieńcowych, w perspektywie do 2030 r., wynosi prawie 39 proc. dla mężczyzn i 42 proc. dla kobiet. – Dysponujemy już symulacjami pokazującymi, co się stanie, jeśli nie zmienimy nic. Patrząc na koszty pośrednie i bezpośrednie, jest to przyrost z ponad 40 mld do ok. 100 mld zł. To pokazuje skalę problemu – tłumaczył dr Krzysztof Chlebus z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.

Wysoki cholesterol to też problem

Prof. Przemysław Mitkowski, przewodniczący Komisji Komunikacji PTK, zauważył, że przez tysiące lat ludzie umierali w wieku 30 lat z przyczyn urazowych, natomiast teraz są to choroby przewlekłe. – To, że śmiertelność z powodu niewydolności serca utrzymuje się na pewnym poziomie, jest zasługą postępu w opiece zdrowotnej – ocenił. Tłumaczył, że wyzwania zdrowotne w ciągu najbliższej dekady będą się przesuwały w kierunku leczenia chorób przewlekłych, a jednym z największych jest walka z niewydolnością serca. Jeżeli nie zapewnimy środków i logistyki obsługi pacjentów, to, jak podkreślał profesor, będziemy świadkami dramatycznego wzrostu śmiertelności.

Najbardziej rozpowszechnionym czynnikiem ryzyka, który doprowadza do problemów kardiologicznych, jest hipercholesterolemia, czyli podwyższony poziom cholesterolu w surowicy krwi. – 60 proc. Polaków nie ma świadomości, że ma podwyższony poziom cholesterolu, w ogóle nie wie, jaki ma jego poziom. Ponad 18 mln Polaków jest w takiej sytuacji – podał dr Chlebus. Niewielki odsetek z tych Polaków jest leczonych, skutecznie jeszcze mniej. Jest też specjalna grupa pacjentów z hipercholesterolemią rodzinną. Wtedy skłonność do wysokiego poziomu cholesterolu jest dziedziczona genetycznie.

– Im wcześniej zaczynamy terapię, tym większa szansa odroczenia lub zmniejszenia odsetka problemów. Mamy szansę wpłynąć na to, że pacjent zmieni dietę, zacznie się ruszać, zmniejszy wagę – ocenił Chlebus.

Andrzej Śliwczyński z Narodowego Funduszu Zdrowia podkreślił, że w przypadku profilaktyki chorób kardiologicznych za 70–80 proc. działań odpowiada sama osoba zainteresowana własnym zdrowiem. Ważne są np. badania robione, co dwa–trzy lata. – Druga rzecz to monitorowanie leczenia, które jest wdrożone. Badania pokazują, że po 90 dniach skłonność do sukcesywnego i prawidłowego stosowania zaleceń lekarskich w zakresie terapii spada dramatycznie. Trzy miesiące to maksimum, kiedy pacjent wytrzymuje w reżimie terapeutycznym, później przestaje stosować się do zaleceń lekarskich – tłumaczył. – W przypadku chorób krążenia możemy sami przeciwdziałać temu, że zachorujemy, chociażby badając ciśnienie. Profilaktyka jest potężnym narzędziem, które możemy wykorzystać, aby uchronić siebie – dodał.

Cukrzyca – cichy zabójca nr 3

Do grupy cichych zabójców, oprócz nadciśnienia tętniczego i hipercholesterolemii należy zaliczyć cukrzycę. – To stany kliniczne, które przez długi czas nie bolą, nie powodują żadnego dyskomfortu. Zaczynamy się martwić, kiedy wystąpią powikłania, a jest to za późno – tłumaczył Mitkowski. – Jeśli skończyliśmy 30 lat, powinniśmy okresowo wykonywać badania profilaktyczne – dodał.

Pacjenci pytani o aktywność fizyczną zawsze przyznają, że są aktywni, bo mylą pojęcia. Mówią, że ciężko pracują, chodzą do pracy itd. – Ale nie o taką aktywność chodzi. Chodzi o taką, która trwa co najmniej 40 minut z tętnem 130 na minutę przez 5 dni w tygodniu. Wtedy pacjent mówi „tak to się nie ruszam" – zdradził Mitkowski.

Wśród osób z chorobą niedokrwienną serca cukrzycę ma nawet ponad 40 proc. chorych. – Śmiertelność z powodu powikłań cukrzycy to aż 15 przypadków na 100 tys. w ciągu roku – mówił Mitkowski. Mamy zawały serca, chorobę miażdżycową kończyn dolnych, udary mózgu. Równie groźne są zmiany w małych naczyniach. Zapadalność na cukrzycę wzrasta. Stopień otyłości w Polsce rośnie dramatycznie. Szczególnie latem widać, ile osób ma nadwagę. Otyłość powoduje oporność na działanie insuliny. Trzustka nie jest w stanie wyprodukować tyle insuliny, żeby wpływać na tkankę tłuszczową. – To jeszcze przyspiesza procesy patologiczne w naczyniach – tłumaczył.

Dr Chlebus wyliczył, że mowa o 2,168 mln osób. – Jak połączymy to z odsetkiem osób, które się nie leczą, nie mają rozpoznanej cukrzycy, to rząd wielkości 2,68 mln polskich pacjentów. To miara i skala tego problemu – ocenił.

Dr Jerzy Gryglewicz z Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego podkreślił, że potencjał lekarzy rodzinnych w profilaktyce jest niewykorzystany, a cukrzyca jest najbardziej istotnym przykładem. – Liczba chorych w populacji zwiększa się. W mapach potrzeb zdrowotnych wskaźnik cukrzycy wynosi 8 proc., a problem narasta. Istotne jest tworzenie rozwiązań systemowych. Programy realizowane przez samorządy terytorialne w przypadku cukrzycy wydają się tanimi i prostymi. Polegają na wykrywaniu choroby i edukacji zdrowotnej – tłumaczył.

– Pacjenci z wykrytą cukrzycą nie mają zapewnionego odpowiedniego leczenia. Cały czas mamy spór kompetencyjny między lekarzami rodzinnymi i diabetologami. W systemowy sposób udało się określić model leczenia kardiologicznego, ale w cukrzycy mamy porażkę. Dalej nie wiemy, który pacjent ma być leczony przez lekarza rodzinnego, a który przez diabetologa, jaka jest rola internistów, nie ma kompetencji i standardów – dodał.

Przypomniał, że cukrzyca to choroba populacyjna i prowadzi do powikłań. Zainwestowanie istotnych środków finansowych w obszarze cukrzycy przyniesie gigantyczne korzyści, czyli zmniejszenie wydatków w kardiologii, neurologii, nefrologii, unikniemy utraty wzroku czy amputacji kończyn.

Szymon Chrostowski z Koalicji Serce dla Cukrzycy zaznaczył, że to zrzeszenie pacjentów wokół problematyki cukrzycy, której powikłaniem są zdarzenia związane z układem sercowo-naczyniowym.

– Nasza rola jest taka, żeby wspierać Polskie Towarzystwo Kardiologiczne i wszystkich interesariuszy, którzy działają na rzecz poprawy sytuacji chorych – mówił.

Pacjenci wykazują wiele problemów, które napotykają po interwencji w szpitalu. Mają opiekę w momencie, kiedy występuje zdarzenie kardiologiczne, np. zawał, natomiast problem jest po. Pacjenci często trafiają drugi raz do szpitala z tym samym zdarzeniem. – Jeśli jest zawał, wzywa się karetkę i pacjent trafia na zwykły SOR. Kiedy informuje, że jest pacjentem kardiologicznym i powinien znaleźć się w zupełnie innym miejscu, musi być zamawiana druga karetka. A brak koordynacji po leczeniu powoduje, że po miesiącu pacjent znowu trafia do szpitala – mówił Chrostowski.