Spór o Izbę Dyscyplinarną: konieczny dialog z Komisją i szybka nowela ustawy o SN

Wyrok TSUE nie pozostawia wątpliwości: trzeba dostosować do unijnych standardów model postępowania dyscyplinarnego sędziów. Zapadłe dzień wcześniej postanowienie o środkach tymczasowych można spróbować zaskarżyć i – jak się dowiadujemy – w resorcie sprawiedliwości już nad tym pracują. Na pewno jednak trzeba rozmawiać z Brukselą. Inaczej ruszy procedura nałożenia kar finansowych, które na pewno zostaną wyegzekwowane przez potrącenie. W czołowym zderzeniu z Luksemburgiem nie mamy żadnych szans – tłumaczy prof. Waldemar Gontarski, były pełnomocnik rządu RP w TSUE.

Ale jak?

– Sprawę trzeba załatwić już teraz i czekać na nowelizację – uważa prezes Izby Karnej SN Michał Laskowski. – Pierwsza prezes SN powinna wydać zarządzenie o pełnym wstrzymaniu działań Izby Dyscyplinarnej, by nikt nie kwestionował zapadających orzeczeń do czasu rozwiązania problemu w drodze ustawowej. Z zarządzenia powinno wynikać, kto i w jakim trybie załatwia pilne sprawy. Bo są prawnicy, którzy powinni być usunięci z zawodu, i powinna być możliwość uchylania immunitetów w pilnych sprawach – dodaje sędzia Laskowski.

Czytaj też:

Tomasz Pietryga: Jak zakończyć spór o sądy

Szułdrzyński: Czy można liczyć na rozsądek PiS-u

Biernat: Idziemy na czołowe zderzenie z TSUE

Ale prof. Małgorzata Manowska, która w wykonaniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego odmroziła ID, „nie dostrzega pilnych zagadnień" do omówienia przez Kolegium SN – tak odpowiedziała sędziom oczekującym zwołania tego gremium. Wykonanie wyroku TSUE pozostawia niezawisłości sędziów oraz ustawodawcy.

– Jest wyrok TK i w oparciu o to rozstrzygnięcie ID powinna zacząć normalnie działać – mówi „Rz" poseł PiS Marek Ast. – TSUE nie kwestionuje, że ID jest sądem, ale to sprawa rządu, jak będzie rozmawiał z KE. I jest jeszcze kwestia przełożonego na sierpień terminu w TK ws. wniosku premiera – zauważa parlamentarzysta.

Jak ujawnił prof. Gontarski, jeszcze 30 stycznia 2020 r. spotkał się z prof. Małgorzatą Gersdorf i dyskutowali o opracowanym w 2017 r. projekcie zmiany ustawy o SN, który pozwalał zachować Izbę Dyscyplinarną (z pewną autonomią), ale zmieniając jej skład.

– Sędziów ID rozproszono by po innych izbach. Prezydent ich powołał do SN, jego prerogatywa jest nienaruszalna. Prezydent dokonałby nowych powołań do tej izby – spośród sędziów pozostałych izb SN. Tak można by odeprzeć zarzut KE i TSUE ws. ID. Przyjęcie takiej króciutkiej nowelizacji sprawiłoby, że zeszłotygodniowe postanowienie i wyrok TSUE przestałyby być problemem w relacjach Polski z UE. Nawet jeśli uznamy, że TSUE nie ma racji.

Co jeszcze można zrobić? Według dr. Pawła Filipka z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, gdyby obecna pierwsza prezes SN chciała, mogłaby przekierować sprawy dyscyplinarne i immunitetowe do Izby Karnej SN, jak za czasów prof. Gersdorf.

– Ale do tego jest potrzebna jej wola – zastrzega.

Jaki sąd może sądzić sędziowskie dyscyplinarki?

– Przede wszystkim musi spełniać konstytucyjne i unijne wymogi, także te wynikłe z orzeczenia TSUE, a więc nie może orzekać organ ustanowiony niezgodnie z prawem i obsadzony w niekonstytucyjnej procedurze. Należałoby wskazać nowy organ lub gruntownie zmienić obecny. A skoro rzecz idzie też o procedurę mianowania sędziów, zmiany musiałyby objąć także KRS, aby przywrócić jej charakter i skład zgodny z konstytucją. Drugą zasadniczą kwestią jest możliwość pociągnięcia sędziego do odpowiedzialności dyscyplinarnej za treść orzeczenia sądowego czy nawet za samo wystąpienie z pytaniem prejudycjalnym do TSUE. Za to sędzia dyscyplinarnie odpowiadać nie może. Wymaga to zmiany ustawowego zakresu odpowiedzialności i doprecyzowania (zawężenia), czym jest przewinienie dyscyplinarne – wylicza dr Filipek.

Ile wolno prezesowi

TSUE wytknął arbitralność sędziowskiemu systemowi dyscyplinarnemu w Polsce: prezes ID dyskrecjonalnie wyznacza sąd dyscyplinarny w pierwszej instancji rozpoznający sprawę danego sędziego – i nie ma tu żadnych dodatkowych kryteriów.

– Można więc teoretycznie jednemu sędziemu wybrać sąd surowy, a drugiemu pobłażliwy. Tak nie może być. Sąd ma być wyznaczony przez ustawę, a nie przez dowolną decyzję pojedynczej osoby, nawet prezesa SN. Ale do zmiany tego systemu potrzebna jest nowelizacja ustawy – akcentuje dr Filipek.

Dwa trybunały, dwie drogi

Trybunał Konstytucyjny, odpowiadając (w pięcioosobowym składzie) na pytanie prejudycjalne Izby Dyscyplinarnej, uznał, że nie jest zgodna z polską konstytucją możliwość tak głębokiego wniknięcia przez TSUE w organizację polskich sądów, żeby mógł on zawiesić działalność Izby Dyscyplinarnej.