Dziadkowie jednak bez 500 plus na dziecko, któremu zastępują rodziców

Chodzi o sytuacje, gdy rodzice nie wykonują obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej i nie pobierają świadczeń dla dziecka. Prawo do tych świadczeń nie przysługuje jednak dziadkom czy innym krewnym, którzy  nieformalnie przejęli opiekę nad dzieckiem. Rzecznik Praw Obywatelskich uważa jednak, że  w wyjątkowych okolicznościach powinno  to być możliwe.

Czytaj też: 500 plus dla jedynaków - zdecydował rząd

Powołał się na sprawę wychowywanego przez dziadków 13-latka, którego matka cierpi na schizofrenię. W trosce o spokojne dzieciństwo wnuka, dziadkowie – za zgodą matki – przejęli trud jego wychowania już w drugim miesiącu  życia chłopca. Przekazanie prawa opieki do czasu pełnoletności, w tym prawa do podejmowania wszelkich decyzji, zostało wyrażone w formie notarialnego oświadczenia matki.

Dziadkowie nigdy nie dokonali formalnego przejęcia opieki prawnej nad chłopcem z powodu niezwykle trudnej sytuacji, wynikającej z choroby matki, tym bardziej, że matka nie wyraziła zgody na ingerencję we władzę rodzicielską. Dziadkowie, mimo że od 13 lat sprawują nad chłopcem nieprzerwanie opiekę i w praktyce realizują obowiązki wynikające z opieki prawnej lub władzy rodzicielskiej, nie mają możliwości uzyskania jakiejkolwiek pomocy finansowej państwa. Zasiłek rodzinny, świadczenie wychowawcze czy świadczenie „Dobry start" przysługują bowiem rodzicom, opiekunom prawnym lub opiekunom faktycznym. Jednak zgodnie z ustawową definicją opiekun faktyczny to osoba faktycznie opiekująca się dzieckiem, jeśli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka.

Zatem osoby, które faktycznie wychowują dziecko, ale nie wystąpiły z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka,  nie mogą być  uznane za opiekuna faktycznego. Rzecznik zwrócił się do minister Elżbiety Rafalskiej o rozważenie odpowiednich zmian w prawie.

Zdaniem RPO osoba odpowiedzialna za dziecko, która faktycznie sprawuje pieczę nad jego wychowaniem i rozwojem, ma prawo skutecznego domagania się pomocy państwa w sprawowaniu tej opieki, w tym finansowej. Ograniczenie uprawnień do świadczeń w tym czasie stanowi naruszenie praw dziecka, wynikających wprost z Konstytucji i Konwencji o Prawach Dziecka.

Rzecznik zwraca również uwagę na cel świadczeń na dzieci, czyli udzielanie rodzinom z dziećmi wsparcia w postaci częściowego pokrycia wydatków związanych z wychowaniem i utrzymaniem dziecka oraz rozpoczęciem roku szkolnego. W ocenie RPO charakter i cel świadczeń powinny mieć nadrzędne znaczenie przy ustalaniu prawa do nich. A na sytuację należy zawsze patrzeć przez pryzmat dzieci oraz ich dobra.

Minister Elżbieta Rafalska zajęła inne stanowisko. Odpowiadając RPO napisała, że ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, ustawa z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci oraz rozporządzenie Rady Ministrów z 30 maja 2018 r. w sprawie szczegółowych warunków realizacji rządowego programu „Dobry Start" zawierają jednoznaczne i równe dla wszystkich zasady przyznawania prawa do odpowiednio zasiłku rodzinnego, świadczenia wychowawczego i świadczenia „Dobry start".

- Ubieganie się o pobieranie zasiłku rodzinnego, świadczenia wychowawczego i świadczenia „Dobry start" to prawo, a nie obowiązek danej osoby uprawnionej (w szczególności rodzica dziecka), z którego to prawa osoba może, ale nie musi korzystać - podkreśliła Elżbieta Rafalska.

Poinformowała, że nie są planowane zmiany aktów prawnych, w wyniku których rodzice, posiadający pełną władzę rodzicielską nad dzieckiem i uprawnieni do zasiłków i świadczeń na dziecko,  mieliby być pozbawiani prawa do tych świadczeń na rzecz innych osób w sytuacji gdy sami nie są zainteresowani ubieganiem się o te  świadczenia. Nawet jeśli osoby te są spokrewnione z dzieckiem i zarzucają rodzicowi niezdolność do racjonalnych decyzji w zakresie spraw związanych z wychowywaniem i utrzymaniem dziecka.

A co w sytuacji, gdy rodzice nienależycie wykonują władzę rodzicielską, godząc w ten sposób w dobro dziecka?