O mandat radnego czy wójta mogą ubiegać się osoby karane

Jutro, dokładnie o północy, upływa termin rejestrowania list kandydatów na radnych gmin, powiatów i województw. Kandydatów na wójtów można natomiast zgłaszać do 17 października.

Tegoroczne wybory samorządowe odbywają się zgodnie z zasadami przewidzianymi w kodeksie wyborczym (poprzednio określała je ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw) i kandydaci na wójtów oraz radnych muszą spełniać zapisane w nim wymagania. Jednym z nich jest posiadanie biernego prawa wyborczego.

Decyduje ?rodzaj kary

– Z kodeksu wyborczego wynika, że kandydatem na radnego czy wójta nie może być m.in. osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe – wskazuje Stefan J. Jaworski, przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej.

To znacząca zmiana w stosunku do zasad obowiązujących pod rządami samorządowej ordynacji wyborczej.

– Zgodnie z art. 7 tamtej ustawy kandydatem na wójta czy radnego nie mogła być osoba karana za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, a także ten, kto otrzymał wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie o popełnienie takiego przestępstwa – wyjaśnia Stefan Płażek, adiunkt w Katedrze Prawa Samorządu Terytorialnego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Obecnie zatem to, czy dana osoba może kandydować na radnego bądź wójta oraz pełnić uzyskany w powszechnych wyborach mandat, nie zależy wyłącznie od samego faktu karalności lub niekaralności, ale także od tego, jaki wyrok (w wypadku osób skazanych) wydał sąd.

– Nie budzi żadnych wątpliwości to, że do kadencji organów samorządowych 2010–2014 zastosowanie znajdują przepisy ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw – uzasadniał wyrok z 1 października 2014 r. Andrzej Jurkiewicz, sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego. Tym samym NSA ostatecznie rozstrzygnął, że mandat radnego skazanego na grzywnę za prowadzenie samochodu pod wpływem alkoholu wygasł (sygn. II OSK 2461/14).

W najbliższej kadencji takie orzeczenie nie będzie mogło zapaść. A to dlatego, że skazanie na inną karę niż pozbawienie wolności przestanie być przyczyną wygaśnięcia mandatu radnego. Nasz radny może się również z powodzeniem ubiegać o reelekcję.

Bulwersująca zmiana

– Z jednej strony ustawy samorządowe stanowią, że nieterminowe złożenie oświadczenia majątkowego jest zagrożone utratą mandatu, z drugiej – kodeks wyborczy dopuszcza, aby mandat wójta czy radnego sprawowały osoby skazane prawomocnym wyrokiem za przestępstwo popełnione z winy umyślnej – mówi Stanisław Bułajewski z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. – Czy to nie patologia, że zgodnie z kodeksem wyborczym tylko prawomocny wyrok skazujący na pozbawienie wolności jest przesłanką utraty biernego prawa wyborczego? Jaki ma sens regulacja pozwalająca skazanemu na grzywnę za jazdę po alkoholu sprawować mandat, a jednocześnie odmawiająca tego prawa osobie, której jedyną winą jest prowadzenie sklepu w wynajętym od gminy lokalu czy zarządzanie wspólnotą mieszkaniową, w której i gmina ma udziały? – pyta prawnik.

Z kolei Stefan Płażek zwraca uwagę na jeszcze jedno zagrożenie płynące z przepisów kodeksu wyborczego. W jego ocenie tak sformułowana przyczyna utraty biernego prawa wyborczego może powodować próby korumpowania sędziów, aby ci wydawali wobec samorządowych oficjeli łagodniejsze wyroki.

– Nie zawsze stan faktyczny sprawy pozwala na uniewinnienie podsądnego – mówi Stefan Płażek. – Ale o wiele łatwiej przekonać sąd do tego, aby zamiast stosować karę surowszą, potraktował delikwenta łagodniej ?– dodaje.