Polska ustawa kagańcowa narusza prawo UE - mówi rzecznik TSUE

Anthony Michael Collins na wniosek TSUE oceniał polską ustawę z 20 grudnia 2019 r. zmieniającą przepisy o ustroju sądów powszechnych i Sądzie Najwyższym, zwaną też przez część mediów i polityków "ustawą kagańcową”. Opinia rzecznika poprzedza wyrok TSUE w tej sprawie (C‑204/21), którego należy spodziewać się najbliższych miesiącach, prawdopodobnie wiosną 2023 r. Trybunał nie musi zgodzić się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, ale najczęściej tak się dzieje.

Sądy mogą badać status sędziego

W swojej dzisiejszej opinii rzecznik generalny doszedł do wniosku, że ustawa kagańcowa zakazuje wszystkim polskim sądom podnoszenia lub kwestionowania zgodności z prawem powołania sędziego lub jego uprawnienia do orzekania. W jego ocenie, zakaz taki wykracza poza zobowiązanie sądów krajowych do powstrzymania się od kontroli aktu powołania na stanowisko sędziego wydanego przez Prezydenta RP i pozbawia polskie sądy możliwości oceny kwestii dotyczących niezawisłości składu orzekającego.

Rzecznik ocenił też przepis, który wprowadza odpowiedzialność dyscyplinarną za badanie przez sędziego zgodności z którymkolwiek z wymogów dotyczących niezawisłości i bezstronności sądu, w tym zwrócenie się z tymi kwestiami do Trybunału Sprawiedliwości.

- Zważywszy, że Izba Dyscyplinarna [nieistniejąca już] nie spełnia wymogów niezależności i bezstronności, istnieje znaczne ryzyko, że odpowiednie przepisy ustawy zmieniającej będą interpretowane w sposób ułatwiający korzystanie z systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej w celu wpływania na treść orzeczeń sądowych - uznał rzecznik.

Stwierdził też, że przepisy wprowadzające zakaz badania przez sądy kwestii dotyczących niezależności sądu i powiązany z tym zakazem system odpowiedzialności dyscyplinarnej, a także przepisy powierzające Izbie Dyscyplinarnej wyłączną właściwość w tych kwestiach naruszają unijne wymogi dotyczące niezawisłości i bezstronności sądu. Rzecznik generalny zaproponował wobec tego, aby Trybunał uwzględnił skargę Komisji w zakresie tych zarzutów.

Odnosząc się do obowiązku składania przez sędziów oświadczeń o członkostwie w partii politycznej, zrzeszeniu lub funkcji pełnionej w organie fundacji oraz publikacji tych oświadczeń,  rzecznik generalny uznał, że tego rodzaju wymóg może prowadzić do przetwarzania wrażliwych danych osobowych w rozumieniu RODO. - Polska nie wskazała żadnych środków, które podjęła w celu ochrony prawa sędziów do ochrony tego rodzaju danych osobowych oraz prawa do poszanowania ich życia prywatnego, co samo w sobie stanowi naruszenie tych praw - uznał rzecznik.

W dzisiejszej opinii rzecznik generalny A.M. Collins odniósł się także do przepisów  przyznających Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego  wyłączną właściwość do orzekania w sprawie wniosków lub oświadczeń dotyczących braku niezależności sądu lub niezawisłości sędziego i do podejmowania dalszych czynności w tym zakresie. Rzecznik generalny podkreślił, że samo przyznanie Izbie Kontroli Nadzwyczajnej wyłącznej właściwości do orzekania w tego rodzaju sprawach nie odbiera sądom krajowym możliwości badania, czy sędzia odpowiada wymogom niezawisłości, a sąd - wymogom niezależności.

- Przeciwnie - jeżeli sądy mają wątpliwości, czy sędzia spełnia wymogi niezawisłości, zaś sąd wymogi niezależności, mogą one zwrócić się do Izby Kontroli Nadzwyczajnej o wydanie rozstrzygnięcia w tej kwestii - wyjaśnił A.M. Collins. Zaproponował Trybunałowi  oddalenie skargi Komisji w tym zakresie.

Represje ukarane

W kwietniu 2022 r. Komisja Europejska skierowała do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej skargę w sprawie „ustawy kagańcowej" i Izby Dyscyplinarnej. Według Komisji ustawa zmieniająca ogranicza lub wyłącza możliwość zapewnienia przez sąd krajowy dostępu do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego na mocy ustawy. Komisja twierdzi również, że przyznanie Izbie Dyscyplinarnej SN, która nie spełnia wymaganych standardów niezawisłości sędziowskiej i bezstronności, wyłącznej właściwości w sprawach dotyczących statusu sędziego, naruszona została niezawisłość sędziów, których status podlega kognicji tej izby. Kolejny zarzut dotyczy  obowiązku przekazywania przez sędziów informacji o ich działalności publicznej i społecznej w zrzeszeniach i fundacjach nieprowadzących działalności gospodarczej, w tym o członkostwie w partii politycznej przed powołaniem na stanowisko sędziego, oraz publikacji tych informacji. Narusza to, zdaniem KE, prawo sędziów do poszanowania ich życia prywatnego i ochrony ich danych osobowych.

Zwróciła się o zarządzenie środków tymczasowych, tak by Izba Dyscyplinarna nie orzekała. KE chciała przede wszystkim zawieszenia przepisów uprawniających Izbę Dyscyplinarną do rozpoznawania spraw dotyczących uchylenia immunitetów sędziów, jak również spraw z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych i stanu spoczynku sędziów SN.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Polskie sądy czekają na wyrok Luksemburga, chodzi o sędziów oraz ustawę kagańcową

Komisja Europejska podtrzymuje zarzuty wobec Izby Dyscyplinarnej SN i tzw. ustawy kagańcowej. Warszawa uważa, że nie naruszyła unijnego prawa.