Jak się jednak wydaje, utrzymanie władzy przez Orbána nie byłoby możliwe bez trzeciego czynnika – politycznie motywowanych transferów społecznych. Ich najważniejszym celem było wyborcze stymulowanie tych grup elektoratu, które jawiły się jako potencjalne zaplecze polityczne. W tym przypadku ukierunkowanie przesuwania środków publicznych odbywało się w trzy podstawowe miejsca: dodatkowe środki materialne dla najstarszych wyborców (np. 13. emerytura), benefity pronatalistyczne, których adresatami byli młodsi wyborcy, oraz działania związane z ochroną najbiedniejszych, przede wszystkim przeciwdziałające skutkom wzrostu cen podstawowych produktów spożywczych. W tym ostatnim przypadku chodziło m.in. o czasowe zamrożenie cen mąki, oleju i mleka.

PiS nie chce czy nie może?

Wyniki węgierskich wyborów skłoniły część komentatorów życia politycznego do snucia porównań i szukania analogii z sytuacją na rodzimym rynku wyborczym i perspektywami poszczególnych sił politycznych w Polsce. Zaznaczę od razu, że większości moim zdaniem błędnych, bo opartych na wyolbrzymionych, a często wcale nie występujących podobieństwach. Po pierwsze, w odniesieniu do wyborów parlamentarnych, kodeks wyborczy w Polsce w żadnym stopniu instrumentalnie nie faworyzuje rządzących. Obecne przewagi PiS w tym względzie wynikają przede wszystkim z dwóch źródeł: różnicy w poziomie poparcia z innymi partiami oraz z geograficznej struktury poparcia, skoncentrowanej poza ośrodkami wielkomiejskimi. Dopóki różnica pomiędzy PiS a kolejnym ugrupowaniem z największym poparciem nie zostanie zniwelowana, dopóty PiS będzie otrzymywał w wymiarze mandatowym systemową premię. Wszystko to nie znaczy jednak, że partia Jarosława Kaczyńskiego nie będzie chciała wprowadzić korzystnych dla siebie zmian, np. przed samymi wyborami.

Równie różna jest sytuacja polskich i węgierskich mediów. W Polsce co prawda nastąpiła konsolidacja przekazu mediów publicznych i innych sprzyjających rządowi, jednak w skali, która nie zagraża pluralizmowi informacyjnemu. Architektura systemu informacji pozwala zarówno na informowanie, jak i bycie poinformowanym przy udziale konkurencyjnych mediów. Sprawa koncesji dla TVN dodatkowo pokazała, że potencjalne przewagi rządzących w tym obszarze mogą być ograniczane przez udział prezydenta Andrzeja Dudy w procesie legislacyjnym i decyzyjnym. Dodatkowo w mojej opinii PiS przegrywa z opozycją komunikację polityczną w sieci. Pośrednio świadczyć o tym może dramatycznie niskie poparcie w grupie najmłodszych wyborców. Dokładnie odwrotnie niż w przypadku stawiającej przede wszystkim na komunikację internetową Konfederacji.

Z orbánowskiej triady manipulacji wyborczych jedynie trzeci element – wyborczo motywowane transfery społeczne – jest wykorzystywany z podobną intensywnością i skutecznością jak na Węgrzech. Ale wynika to przede wszystkim ze specyfiki tego narzędzia – jego dostępności tylko dla rządzących. Bronią w przypadku partii opozycyjnych mogą być tylko obietnice, z których korzysta choćby Donald Tusk, zapowiadając np. 20-proc. podwyżkę dla sfery budżetowej po dojściu do władzy.

Jak więc można zauważyć, wyborcza sytuacja PiS i Fideszu różni się w sposób istotny i wyciąganie wniosków dla Polski na podstawie wyniku niedawnych wyborów na Węgrzech jest zadaniem tyleż karkołomnym co bezcelowym. Oba państwa w tym przypadku zdecydowanie bardziej różnią się od siebie, niż można by przypuszczać na bazie prostych analogii. Inny jest mechanizm systemu wyborczego, potencjalne obszary jego instrumentalnej zmiany czy kontroli i skuteczności przekazu medialnego. Inny jest społeczny i socjodemograficzny kontekst podziałów politycznych. Tak naprawdę jedyne co można odpowiedzialnie wskazać na bazie węgierskiego przykładu jako prawdopodobne obszary nowych manipulacji przed przyszłorocznymi wyborami, to głębokie zmiany w systemie wyborczym. Tylko one mogłyby w krótkim okresie znacząco zwiększyć efektywność wyborczą PiS lub zaszkodzić opozycji.

Autor jest profesorem Uniwersytetu Śląskiego, w tym roku wydał książkę pt. „Manipulacje wyborcze”.