Prawo karne - podsumowanie zmian w 2017 r.

Najistotniejszą i chyba najczęściej podawaną w mediach informacją jest wprowadzenie rozdziału Va „Przepadek i środki kompensacyjne", a szczególnie zawartego w nim art. 44a oraz nadanie nowego brzmienia art. 45, 45a oraz 47 Kodeksu karnego. Chodzi o możliwość orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa służącego do popełnienia przestępstwa lub ukrycia korzyści z przestępstwa. Przepadek może być orzeczony w razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął korzyść majątkową znacznej wartości. Przedsiębiorstwo to może stanowić własnością skazanego, jego współwłasności lub nie należeć do skazanego (o ile właściciel chciał aby służyło do popełnienia przestępstwa lub ukrycia korzyści lub przynajmniej przewidywał taką możliwość i się na nią godził). Przepadku nie można orzec gdy: byłoby to niewspółmierne do wagi przestępstwa, wystąpiłaby znacząca dysproporcja pomiędzy szkodą wynikłą z przestępstwa a wartością przedsiębiorstwa lub gdy wystąpią inne szczególnie uzasadnione przypadki, w których przepadek byłby dla właściciela przedsiębiorstwa niewspółmiernie dolegliwy.

Art. 45 k.k., w dotychczasowym brzmieniu, wprowadzał domniemanie, że wszelkie mienie zdobyte przez skazanego , w okresie od popełnienia przestępstwa do wydania wyroku (choćby nieprawomocnego), uważane było za korzyść uzyskaną z przestępstwa. Nowelizacja rozszerzyła katalog przestępstw przy których „działa domniemanie" (np. przestępstwa zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności, z których uzyskana została korzyść majątkowa, czy przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie) jak również wydłuża okres stosowania domniemania – wszelkie mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł uzyskane w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa do wydania wyroku (choćby nieprawomocnego). Art. 45 § 2 k.k. zwany jest popularnie konfiskatą rozszerzoną.

Nowelizacja z 23 kwietnia 2017 r. przewidziała w przepisach intertemporalnych (art. 23), że art. 45 i 45a kk stosować należy również do stanów faktycznych sprzed 27 kwietnia 2017 r. A na podstawie nowego art. 45a kk przepadek może zostać orzeczony nawet w razie śmierci lub niewykrycia sprawcy albo zawieszenia postępowania z powodu niemożliwości ujęcia oskarżonego lub gdy nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej.

Nowelizacja z 23 marca 2017 r. (obowiązująca od 13 lipca 2017 r.) zaostrzyła odpowiedzialność karną za przestępstwa, w których poszkodowanymi są osoby nieporadne ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny. Chodzi m.in. o takie przestępstwa jak:

- Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 k.k.) – w którym dotychczasowy wymiar kary „Od 1 do 10 lat pozbawienia wolności" zastąpiono wymiarem „od 3 lat pozbawiania wolności"

- Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w wyniku którego pokrzywdzony zmarł (art. 156 k.k.) – dotychczasowy wymiar kary „Od 2 do 12 lat pozbawienia wolności" zastąpiono „Od 5 lat pozbawienia wolności, 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotnie pozbawienie wolności".

- Bezprawne pozbawienie wolności osoby nieporadnej ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny na ponad 7 dni (art. 189 § 2 i 2a k.k.) wcześniejszą sankcję od roku do 10 lat pozbawienia wolności zastąpiono „od 2 do 12 lat pozbawiania wolności"

- Znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą nieporadną ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny (art. 207 § 1a k.k.) dotychczasowy wymiar od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności" zastąpiono „od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności"

- Porzucenie osoby nieporadnej ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny wbrew obowiązkowi troszczenia się o nią (art. 210 k.k.), dotychczasową sankcje do 3 lat pozbawiania wolności zastąpiono sankcją od 3 miesięcy do 5 lat pozbawiania wolności.

- Śmierć wskutek porzucenia osoby nieporadnej (art. 210 k.k.) zastąpiono dotychczasową sankcję karną od 6 miesięcy do 8 lat pozbawiania wolności i zastąpiono ją sankcją od 2 do 12 lat pozbawienia wolności.

- Uprowadzenie lub zatrzymanie małoletniego lub osoby nieporadnej ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny wbrew woli opiekuna (art. 211 k.k.) sankcję do 3 lat pozbawiania wolności wydłużono od 3 miesięcy do 5 lat.

Do katalogu wskazanego w art. 240 k.k. statuującego obowiązek zawiadomienia o przestępstwie dodano karalność za niepowiadomienie odpowiedniego organu powołanego do ścigania przestępstw o przygotowaniu lub usiłowaniu:

- spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 k.k.)

- zgwałcenia ze szczególnym okrucieństwem; wobec członka rodziny, wobec małoletniego oraz wspólnie z inną osobą (art. 197 § 3 i § 4 k.k.);

- seksualnego wykorzystania niepoczytalności lub bezradności (art. 198 k.k.)

- seksualnego wykorzystania małoletniego (art. 200 k.k.).

Obowiązek zgłoszenia podejrzenia o popełnieniu przestępstwa (z katalogu w art. 304 k.k.) ma każda osoba. Jedyny wyjątek: obowiązek ten nie obejmuje duchownego, który dowiedział się o przestępstwie podczas spowiedzi (art. 178 pkt 2 k.p.k.).

Ustawą z dnia 23 marca 2017 r. (obowiązuje od 31 maja 2017 r.) wprowadzono nowe zasady dotyczących uporczywego uchylania się od ponoszenia obowiązku alimentacyjnego. Wcześniej kryminalizowana była jedynie nie-alimentacja, której skutkiem było narażenie uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, (kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2). Nie precyzowano, ani nie dostarczano żadnych ram definicyjnych słowu uporczywie, ani nie określał minimum niespełnionych świadczeń.

Obecnie odpowiedzialności karnej podlega dłużnik alimentacyjny, jeżeli łączna wysokość zaległości wynosi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, albo, jeżeli chodzi o świadczenie nie okresowe – jeśli opóźnienie w zapłacie wynosi co najmniej 3 miesiące. Art. 209 § 1 k.k. nie zawiera warunku, jak było wskazane poprzednio, aby skutkiem zaniechania było narażenie uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Ustawodawca przewidział „furtkę" dla dłużnika, że nie zostanie on ukarany jeżeli należność pokryje w terminie do 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego. Ciekawe jest że ustawodawca w kodeksie karnym używa znanej prawu karnemu procesowemu instytucji przesłuchania nie definiując jego ram, a tylko niejako „wrzucając" to określenie do treści aktu prawnego.

Odnośnie owej zmiany czytamy w doniesieniach medialnych że ściągalność komornicza oraz dobrowolnie spełniane świadczenia alimentacyjne wzrosły. Jednak jest to zbyt krótki okres by mógł zostać kategorycznie oceniony oraz wyciągnięte na tej podstawie wnioski krytyczne.

Ustawa z 23 marca 2017 r. (obowiązuje od 1 czerwca 2017 r.) zaostrzyła wymiar kar za przestępstwa drogowe. Przed czerwcem 2017 r. osobie powodującej katastrofę w komunikacji, bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy lub wypadek w komunikacji, która znajdowała się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegła z miejsca zdarzenia, groziła kara pozbawienia wolności od dolnej granicy kary za to przestępstwo zwiększonej o połowę do górnej granicy kary zwiększonej o połowę. Regulacja ta pozostała niezmieniona z wyjątkiem podwyższenia granicy kary za spowodowanie wypadku śmiertelnego pod wpływem rozmaitych używek (lub jeśli sprawca zbiegł): od 2 lat pozbawienia wolności do górnej granicy podwyższonej o połowę.

Dodano art. 178b kryminalizujący nie zatrzymanie pojazdu na polecenie osoby uprawnionej do kontroli ruchy drogowego (najczęściej to policja w radiowozie), przewidując karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat, która to sankcja jest wyższa od np. prowadzenia pojazdu pod wpływem alkoholu (sic!).

Wyższy wymiar kary, bo od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności (wczesniej do 3 lat pozbawienia wolności), grozi za nie stosowanie się do orzeczonych przez sąd środków karnych, w tym zakazu prowadzenia pojazdów.

Z kolei do art. 42 dodano § 1a, zgodnie z którym sąd obligatoryjnie orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów w razie skazania za:

- nie zatrzymanie pojazdu na polecenie osoby uprawnionej do kontroli ruchy drogowego (art. 178b)

- prowadzenie pojazdu po cofnięciu uprawnień (art. 180a)