Adrian Rycerski: Poręczenie w formie bitcoina? Prokuratura może mieć problem

Kilka dni temu rzecznik prasowy Prokuratury Krajowej prok. Przemysław Nowak poinformował, że Paweł S., twórca marki Red is Bad, wyszedł z aresztu „po wpłaceniu poręczenia majątkowego” w postaci 2,5 bitcoina. Informacja ta poruszyła opinię publiczną, a pytania o dopuszczalność takiego działania zaczęły się mnożyć. Tematyka ta zainteresowała zarówno prawników zajmujących się prawem karnym, jak i tych, którzy wprawdzie z tym prawem nie mają zbyt wiele do czynienia, ale za to specjalizujących się w prawie kryptoaktywów.

Czytaj więcej

Prawo karne

Twórca marki Red is Bad wpłacił bitcoiny i wyszedł z aresztu. Czy to legalne?

Twórca marki Red is Bad Paweł S. wyszedł z aresztu po wpłaceniu poręczenia majątkowego, a konkretnie 2,5 bitcoina o wartości ok. 1 mln zł. - Miał do tego prawo – wyjaśnia prokuratura.

Sprawa Red is Bad. Czy bitcoin jest środkiem płatniczym w rozumieniu prawa?

Jak podaje serwis Money.pl prok. krajowy Dariusz Korneluk poinformował, że bitcoin jest środkiem płatniczym oraz że można nim płacić jak pieniądzem elektronicznym. Wydaje się, że w tym przypadku zastosowano niezbyt fortunny dobór słów. Ale od początku. Kryptowaluty zaliczają się do szerszej kategorii kryptoaktywów. Bitcoin to najpopularniejsza kryptowaluta, która jest uznawana za środek przechowywania wartości, swego rodzaju złoto cyfrowe i przypisuje jej się funkcję płatniczą.

Wspomniana funkcja płatnicza wcale jednak nie oznacza, że bitcoin ma moc umarzania zobowiązań pieniężnych. Może służyć do zaspokojenia wierzyciela, ale tylko wtedy, gdy wierzyciel wyrazi na to zgodę. Przedsiębiorca prowadzący sklep internetowy może umożliwić dokonywanie płatności w bitcoinach, co wynika jednak wyłącznie z jego woli. Choć niektóre państwa, np. Salwador, zdecydowały się na nadanie bitcoinowi statusu prawnego środka płatniczego, to jednak nadal jesteśmy daleko, aby praktyka ta, w przypadku bitcoina, rozprzestrzeniła się na inne państwa.

Mamy już natomiast w UE ramy prawne służące emitowaniu tzw. stablecoinów, w których należy upatrywać przyszłości rynku kryptoaktywów. Stablecoiny to takie kryptoaktywa, które za sprawą powiązania z innym aktywem (np. walutą urzędową) mają utrzymywać stabilną wartość. Rozporządzenie 2023/1114 w sprawie rynku kryptoaktywów (MiCAR) zawiera przepisy odnoszące się do takich stablecoinów, a mianowicie tokenów powiązanych z aktywami (ART – ang. asset-referenced token) oraz tokenów będących pieniądzem elektronicznym (EMT – ang. electronic money token).

Poręczenie majątkowe w sprawie Red is Bad. Pojęcie środka płatniczego w prawie karnym

Z perspektywy funkcji płatniczej najciekawsze są te ostatnie tokeny. Są to bowiem takie kryptoaktywa, które mają utrzymywać stabilną wartość dzięki temu, że są powiązane z jedną walutą urzędową. EMT uznaje się za pieniądz elektroniczny zgodnie z definicją zawartą w dyrektywie 2009/110/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego. Przykładem EMT jest USDC, a więc token, którego wartość jest powiązana z dolarem amerykańskim. Bitcoin nie spełnia kryteriów ani EMT, ani ART.

Powyższe podejście wydaje się być spójne z poglądami prezentowanymi przez doktrynę prawa karnego na gruncie pojęcia „środek płatniczy” użytego w kilku miejscach kodeksu karnego. Wskazuje się, że za środki płatnicze mogą być uznane środki pieniężne (banknoty i monety) oraz „weksle czeki na okaziciela, świadectwa udziałowe i inne dokumenty bankowe lub finansowe, pełniące funkcję środka płatniczego i wystawione w walucie polskiej” (zob. J. Długosz-Jóźwiak; R. Zawłocki (red.), Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze. System Prawa Karnego. Tom 9, wyd. 3, 2024, Rozdział XI. Przestępstwa prania pieniędzy). Co istotne przedstawiane jest też jeszcze bardziej restrykcyjne stanowisko, zgodnie z którym środkiem płatniczymi (w rozumieniu art. 299 k.k. - w którym użyto tego pojęcia) są wyłącznie środki pieniężne (zob. W. Wróbel;  A. Zoll, Komentarz Kodeks Karny, t. III, 2008, s. 660.).

Czytaj więcej

Polityka

Największe skandale 2024 roku. Od uwolnienia rosyjskiego szpiega po ucieczkę Marcina Romanowskiego

Rozliczanie Funduszu Sprawiedliwości z polityką w tle, afera z dyplomami w Collegium Humanum i zakupy strategiczne państwa dla swoich – czym żyliśmy w 2024 r.?

Kryptoaktywa i prawo. Czy możliwy jest zastaw na bitcoinie?

Rzecznik prasowy Prokuratury Krajowej przypomniał także, że poręczenie majątkowe składa się w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki. Jego dalsza wypowiedź silnie sugeruje, że wybrano opcję zastawu, choć z jednoczesnym „przelaniem bitcoinów na zewnętrzny portfel prowadzony dla prokuratury”. Przepisy kodeksu cywilnego pozwalają ustanowić zastaw na rzeczy ruchomej, a także na zbywalnych prawach majątkowych. Bitcoin może być utożsamiany z takim zbywalnym prawem majątkowym, ale nie tu leży problem. Wątpliwość dotyczy możliwości zaspokojenia się z takiego przedmiotu zastawu, co z kolei może podważać funkcję poręczenia majątkowego.

W tym kontekście, jak wskazuje się w literaturze, realizację „swoistej umowy” pomiędzy organem a oferentem poręczenia „gwarantuje konsekwencja w postaci przepadku przedmiotów poręczenia i wiążący się z tym przymus psychiczny oddziałujący na oskarżonego” (zob. J. Kosonoga w: J. Skorupka (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 6, 2023, komentarz do art. 266 k.p.k.). W przedmiotowej sprawie wiemy, że zabezpieczono zastaw od strony technicznej, do czego niezbędne było „podjęcie pewnych czynności”, przez co, jak się wydaje, należy rozumieć przeniesienie bitcoinów do portfela prokuratury

Przypomnijmy, że zastaw to ograniczone prawo rzeczowe skuteczne erga omnes (wobec wszystkich). Zastaw daje prawo, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy (odpowiednio prawa) bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi rzeczy (prawa), wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne (art. 306 §1 oraz art. 327-328 k.c.).