Unikanie opodatkowani: nikt nie zna lepiej podatków od praktyków

Z konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa prawnego wiąże się koncepcja społeczeństwa obywatelskiego. Polega ona na zapewnieniu partycypacji społeczeństwa w rządzeniu państwem, w tym także partycypacji w procesach decyzyjnych. Rada do spraw Unikania Opodatkowania, choć nie jest sensu stricte organem władzy ani administracji, to bez wątpienia będzie miała istotny wpływ na politykę podatkową rządu. Jej opinie nie tylko jako odnoszone ad hoc do konkretnej sprawy, ale także rozumiane jako sumaryczny dorobek orzeczniczy, będą miały wpływ na praktykę podatkową organów podatkowych w zakresie stosowania klauzuli obejścia prawa.

Rada będzie funkcjonować w obszarze podatków, czyli dziedzinie silnie ingerującej w prawa własności obywateli. Partycypacja obywateli w procesie decyzyjnym powinna oznaczać, że w tego typu organach doradczo-opiniodawczych powinni zasiadać podatnicy jako przedstawiciele adresatów norm prawnych.

Oczy szeroko otwarte

Z uwagi na specyfikę zagadnienia obejścia prawa, które jest adresowane do przedsiębiorców, powinni to być przedstawiciele reprezentatywnych organizacji przedsiębiorców. Należy zwrócić uwagę, że klauzula obejścia prawa stosowana będzie w niezwykle szczególnych przypadkach, a mianowicie sytuacjach, w których przedsiębiorca nie naruszy przepisów podatkowych, lecz jego zachowanie zostanie uznane za niezgodne z intencją ustawodawcy podatkowego. Stąd też udział przedstawicieli organizacji przedsiębiorców będzie miał istotne znaczenie dla właściwej kwalifikacji tego zachowania.

Powyższego wymogu nie spełniają w sposób oczywisty osoby proponowane w projekcie ordynacji podatkowej jako członkowie Rady, tj. pracownicy szkół wyższych, sędziowie czy przedstawiciel RPO jako niemające mandatu społecznego. Również udział przedstawiciela Krajowej Rady Doradców Podatkowych, jakkolwiek pożądany, nie spełnia wymogu szerokiej reprezentatywności społecznej, albowiem do zadań KRDP należy przede wszystkim reprezentowanie członków Izby oraz ochrona interesów zawodowych doradców podatkowych.

Proponowany skład Rady nie zabezpiecza w sposób pewny, że osoby w niej zasiadające będą miały dostateczną wiedzę w zakresie praktyki gospodarczej. Ani per se pracownicy szkół wyższych, ani tym bardziej sędziowie w stanie spoczynku oraz przedstawiciel RPO nie dają takiej gwarancji. Najpełniejsze gwarancje w powyższym zakresie daje udział przedstawiciela KRDP, lecz udział ten nie spełnia wymogu reprezentatywności dla podatników.

Praktyka rynkowa

Należy zwrócić uwagę, że członkowie Rady będą przy wydawaniu opinii badać m.in. sztuczność i adekwatność konstrukcji prawnej dla realizacji celu gospodarczego, czy też wypowiadać się o braku lub występowaniu treści ekonomicznej konstrukcji. Zakłada to konieczność posiadania przez członków Rady dogłębnej wiedzy w zakresie praktyki rynkowej. Rada dokonywać będzie oceny gospodarczej racjonalności podejmowanych przez podatników działań, co dodatkowo uzasadnia udział osoby znającej praktykę rynkową i zagadnienia związane z ryzykiem rynkowym.

Gdyby umożliwić profesjonalnym organizacjom przedsiębiorców wskazywanie kandydatów do Rady, dałoby to większe gwarancje, że kandydaci przez nie wskazani będą mieli wymagany poziom wiedzy i doświadczenia. Organizacje te, działając racjonalnie, zgodnie ze swoimi statutowymi celami i zadaniami, z pewnością wskażą kandydatów dających rękojmię prawidłowej realizacji zadań Rady. Reasumując należy stwierdzić, że dając prawo organizacjom przedsiębiorców do wskazywania kandydatów do Rady, zrealizowany zostanie zarówno cel zapewnienia kontroli społecznej, jak i zapewniony większy profesjonalizm Rady. Uprawnienie to nie stoi w sprzeczności z prawem zasiadania w Radzie przedstawicieli środowiska akademickiego, sędziowskiego, KRDP oraz RPO. Uprawnienie dla organizacji przedsiębiorców stanowiłoby jedynie właściwe uzupełnienie dla dotychczas proponowanego składu Rady.

Uprawnienia do wskazania członków Rady nie powinny mieć dowolne organizacje podatników (przedsiębiorców), ale tylko te, które mają odpowiednią renomę w obszarze podatków. Organizacja taka powinna mieć wieloletnie doświadczenie w zakresie konsultacji przepisów podatkowych, działań edukacyjnych w obszarze podatków oraz pomocy prawnej dla podatników. Powinna też wykazać doświadczenie w obszarze rynków finansowych.

Ważny profesjonalizm

Odpowiednia selekcja tego typu organizacji powinna spoczywać na organie powołującym Radę.

Organizacja spełniająca wymóg co do renomy nie powinna być w zasadzie ograniczana co do kręgu kandydatów, których może zgłaszać do Rady, albowiem spełnienie tego wymogu powinno dać rękojmię co do profesjonalizmu jej przedstawiciela. W tym sensie wytypowanie określonej organizacji powinno zakończyć co do zasady proces rekrutacyjny.

Niemniej można przyjąć również dodatkowe formalne zabezpieczenie profesjonalizmu przedstawicieli organizacji przedsiębiorców poprzez wprowadzenie wymogu, aby osoby te miały uprawnienie do zawodowego wykonywania czynności doradztwa podatkowego, w zakresie o którym mowa w art. 3 ustawy z 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym, tj. uprawnienie doradcy podatkowego, radcy prawnego, adwokata lub biegłego rewidenta. Ponadto organizacja mogłaby także wskazać osobę, która nie ma powyższych uprawnień, ale za to spełniałaby takie same wymogi, jakie zostały określone w projektowanym art. 119q § 3 pkt 2 Ordynacji podatkowej, tj. dla pracowników szkół wyższych, PAN lub instytutów badawczych. W takim rozumieniu profil zawodowy tych osób byłby zbliżony lub tożsamy z profilem pozostałych członków Rady, jednakże posiadaliby oni odrębną rekomendację.