Jan Cipiur: Ameryką porządzą teraz miliarderzy

Gdy urząd obejmował Joe Biden, zsumowany majątek netto członków jego gabinetu wyniósł 118 mln dol., czyli mniej więcej tyle, ile Donald Trump i jego ministrowie wydają na „waciki”. Jak sprawdzi się najbogatsze w historii kierownictwo najpotężniejszego państwa świata? Czy któryś z jego członków pójdzie w ślady Herberta Hoovera, milionera który po objęciu w 1929 r. urzędu prezydenta nie pobierał wynagrodzenia, przeznaczając je na cele dobroczynne?

Inny intrygujący aspekt nadchodzącej zmiany w Białym Domu to nietypowy sposób zarobkowania Donalda Trumpa. Poza nim w historii Stanów Zjednoczonych biznesmenami byli tylko dwaj inni prezydenci: ojciec i syn Bushowie, nafciarze z Teksasu. Podczas sprawowania urzędu nie mieli dobrej prasy, ale po latach oceny ich rządów są łagodniejsze. A co powie o Donaldzie Trumpie pokolenie dzisiejszych przedszkolaków?

USA w rękach prawników i żołnierzy

Znakomita większość, bo aż 27 amerykańskich prezydentów było prawnikami, których żywiołem są spory. W polityce toczy je każdy z każdym, o co tylko można i jest to naturalne. Tyle tylko, że już bardzo dawno temu na plan dalszy zszedł w młócce na słowa obiektywny interes społeczeństwa i państwa. Regres ten sprawia, że złote usta wypychają umiejętności, wiedzę i doświadczenie. Polityk z przygotowaniem prawniczym, to w tej sytuacji kandydat na urzędy znakomity.

Żołnierzami było czternastu amerykańskich prezydentów, nauczycielami pięciu, redaktorem i wydawcą był Warren Harding. Zmarł nieboga w 1923 r. w trakcie sprawowania urzędu, a program miał podobny do zapowiadanego 100 lat potem przez Donalda Trumpa. Był rzecznikiem biznesu, miał poglądy protekcjonistyczne, nie przejawiał ochoty do zajmowania się światem.

Jeden z prezydentów był z zawodu krawcem, ale nie był właścicielem dużej szwalni, ani nawet pracowni. Andrew Johnson nie wywodził się był więc z biznesu i szkół też nie skończył, zwłaszcza, że do żadnej nie uczęszczał. Był wszakże bardzo zdolnym samoukiem. Jest pamiętany jako następca Abrahama Lincolna, najlepszy ponoć wśród amerykańskich prezydentów znawca konstytucji, nabywca Alaski. Wzmianka o nim przypadkowa nie jest. Był mianowicie pierwszym prezydentem USA poddanym procedurze impeachmentu, którego uniknął jednym tylko głosem. Podczas swej pierwszej szychty Donald Trump uratował prezydenturę dzięki głosom kilku senatorów.

Czy polityka jest zdominowana przez osoby majętne?

Wykształcenie, dorobek zawodowy, a w ostatnich dekadach również zgromadzony przez polityków majątek budzą żywe zainteresowanie szerokiej publiczności, ale także badaczy, którzy nie zadowalają się ugruntowanym przekonaniem wyborców, że władzę powinni sprawować ludzie w ich przekonaniu mądrzy, doświadczeni i zamożni, bo spory majątek osobisty miałby nie popychać prezydentów, premierów, ministrów w stronę korupcji i szemranych interesów.

Coraz częściej przewija się wszakże w literaturze politologicznej krytycznie nacechowana teza, że polityka jest zdominowana przez osoby majętne i lepiej wykształcone. Szaraczkom trudno dojść do tego, dlaczego miałoby to być złe, skoro na urzędach chcielibyśmy samych dobrych, wręcz najlepszych. Jednocześnie, panuje zgoda, że „co za dużo, to niezdrowo” wyrażona najładniej w zdaniu Bismarcka „Achtundachtzig Professoren: Vaterland, du bist verloren” [niem. „Osiemdziesięciu ośmiu profesorów: Ojczyzno, jesteś zgubiona” – red.], a także w niechęci do wielokrotnych miliarderów.

Co przyniesie prezydentura Trumpa?

Jakie prawidłowości wyodrębnione przez badaczy można brać pod uwagę, zastanawiając się, co przyniesie prezydentura Donalda Trumpa w otoczeniu ministrów i innych najwyższych urzędników, prywatnie miliarderów i innych ludzi majętnych co najmniej ponadprzeciętnie? W myśl najogólniejszej, osoby uprzywilejowane ekonomicznie sprzyjają zazwyczaj „prawicowej” polityce gospodarczej, a nieuprzywilejowane – „lewicowej”. W Europie rządy z ministrami z praktyką biznesową i w bankowości kojarzone są z niższymi podatkami i większymi nierównościami.

Autorzy wielu prac nie znaleźli dowodów, że wyborcy (także amerykańscy) mieliby preferować polityków uprzywilejowanych pod względem ekonomicznym. Przeciwnie, postrzegają kandydatów z gorszym dorobkiem majątkowym jak cieplejszych i im bliższych. Dlaczego zatem wydaje się nam, że znacznie częściej wygrywają ci ponurzy i zaciekli? Zapewne brakuje danych, żeby nasze wrażenia potwierdzić lub im zaprzeczyć na sposób naukowy.