Wyjątkowe spotkanie z Gruppą

Okazją do tego nadzwyczajnego  wydarzenia jest premiera 600-stronicowego albumu-monografii „Gruppa”, wydanej przez Jerke Art Foundation. To pierwsze całościowe spojrzenie na okres współdziałania szóstki malarzy, zanim ich drogi się rozeszły i potoczyły indywidualnie. Monografia zawiera 300 reprodukcji ich prac z lat 80., ponad 160 zdjęć dokumentujących artystycznego działania, kalendarium dziejów Gruppy z lat 1982-1992 i teksty znanych krytyków.

Gruppa powstała w 1982. Utworzyła ją szóstka studentów warszawskiej ASP: Ryszard Grzyb, Paweł Kowalewski, Jarosław Modzelewski, Włodzimierz Pawlak, Marek Sobczyk i Ryszard Woźniak.

W latach 80. zrewolucjonizowali polska sztukę, wprowadzając do malarstwa figurację o brutalnej ekspresji, anarchicznych klimatach, groteskowej ironii. Ich krzykliwe o agresywnej kolorystyce obrazy miały podobną stylistykę, często powstawały zresztą podczas wspólnych sesji. Ta twórczość sprawiła, że przylgnęło do ich określenie „nowi dzicy”, co sytuowało ich w międzynarodowym kontekście najważniejszych zjawisk artystycznych lat 80., tzw. Neue Wilde.

Buntownicy

Mimo to ich sztuka wyrastała z zupełnie innego kontekstu. Jak najbardziej rodzimego. Była wyrazem buntu wobec stanu wojennego, dyktatury i zniewolenia, politycznej opresyjności autorytarnego systemu. Przeciwstawiała się mu poprzez eksplozje koloru i szyderczy atak bliski błazenadzie.

Jak trafnie pisze Stach Szabłowski w jednym z tekstów w albumie: „Wiele, wręcz większość charakterystycznych rysów polskiej kultury lat 80. odnaleźć można w twórczości Gruppy. Trafimy w niej na punkową agresję, na wisielczy humor, na groteskę, w której odbijał się charakter przegranego, zwichniętego świata lat 80., na przepracowywanie i amplifikowanie brzydoty wszechobecnej w materialnie nędznej i etycznie paskudnej rzeczywistości tamtej dekady. Znajdziemy w tej twórczości rozpacz, wściekłość, poczucie beznadziei oraz manifestację niezgody na nią.”

W twórczości Gruppy niektóre z podejmowanych motywów stały się wręcz ikoniczne, jak karykaturalne walki Indianina z Diabłem, czy absurdalne biegi czerwonych ludzi, łatwe do rozszyfrowania w swych odniesieniach do mocno trzymającego się jeszcze komunizmu.

Nadal inspirują

Co jednak sprawia, że malarstwo buntowników z Gruppy nie jest dziś wyłącznie zjawiskiem historycznym? Drapieżność obrazów jej twórców działa nadal na wyobraźnię i emocje i bywa inspiracją dla następnych generacji. Broni się więc na poziomie malarskim, ale to nie wszystko.

Nie traci siły, bo jak zauważa Szabłowski Gruppa działała dwukierunkowo:

„Malarstwo nie może unikać konfrontacji z rzeczywistością, w przeciwnym wypadku poniesie moralną klęskę - tak można zrekonstruować świadomość artystów Gruppy, na podstawie ich obrazów z lat 80. Z drugiej strony, nie może również nie konfrontować się z własnym językiem, formą, materią, a także z własną tradycją – w takim wypadku ryzykowałoby bowiem porażkę artystyczną, która przy okazji zniweczyłaby przecież wszelkie krytyczne zamiary.”

Ostatnie wspólne działania Gruppy miały miejsce w 1989 r. Symbolicznym wystąpieniem było zbiorowe malowanie płotu przed kawiarnią „Niespodzianka” w Warszawie, która pełniła funkcję klubu wyborczego Solidarności przed historycznymi wyborami w 1989 roku.

Transformacja

Po transformacji artyści o silnych indywidualnościach uznali, że nadszedł czas na samorealizację w pojedynkę.

W 1992 roku odbyła się jeszcze ich ostatnia wspólna wystawa w Zachęcie. Anda Rottenberg w swoich wspomnieniach pisze: „Podsumowaniem „okresu heroicznego” była ich retrospektywa w Zachęcie w 1992 roku. W ten sposób uplasowali się w gronie seniorów polskiej sztuki zaledwie dziesięć lat po debiucie.”

Zapewne pojawia się w tym momencie watek do dyskusji, jaka datę uznać za finał istnienia grupy: 1989 czy 1992. Może jednak te drugą, bo czas, kiedy Gruppa zaistniała w pełni w publicznej świadomości nastąpił po transformacji i ma to także znaczenie dla ich wspólnej historii.

Album Gruppa

Obraz: Jarosław Modzelewski, Marek Sobczyk "Die Einsamkeit", 1984 na rozkładówce albumu

Foto: Materiały prasowe