Prof. Dominika Latusek-Jurczak: Zaufanie w sektorze finansowym nie może być ślepe

Skąd w ogóle pomysł na badania dotyczące zaufania w sektorze finansowym?

Żyjemy w narracji kryzysu zaufania w wielu obszarach, także tym finansowym, co potwierdzają m.in. badania socjologiczne. Ludzie od lat deklarują coraz niższy poziom ufności, chociaż z drugiej strony tak samo korzystają z usług publicznych, usług finansowych itp. Wobec tych obaw o kryzys zaufania Komisja Europejska zleciła projekt badawczy TiGRE (Trust in Governance and Regulation in Europe), który był realizowany w dziewięciu krajach, a w Polsce przez mój zespół badawczy.

Okazało się, że w Polsce owo zaufanie istnieje. To zaskakujący wynik?

Rzeczywiście, zaskakujący, bo zaczynaliśmy od założenia myślowego, że będzie źle. A okazało się, że nie jest najgorzej. Przy czym trzeba zaznaczyć, że my nie patrzyliśmy na trójkąt obywatel–instytucje finansowe–nadzór. Skupialiśmy się na relacji pomiędzy podmiotami regulowanymi sektora finansowego a nadzorem. I w tych relacjach jednak znaleźliśmy zaufanie. Może ono nie jest bardzo wysokie, szału nie ma, ale najważniejsze, że jest. Teraz możemy rozmawiać o tym, czy poziom jest adekwatny, czy należy go zwiększać itp.

Jak wypadamy na tle innych krajów?

Mieścimy się w dolnych granicach średniej, nie odstajemy zbyt mocno. O ile obecnie w wielu krajach mocno spolaryzowany i emocjonalny dyskurs polityczny powoduje, że szybciej wyciąga się negatywne wnioski na temat zaufania, o tyle okazuje się, że biznes toczy się swoim rytmem, jest mniej nacechowany skrajnymi emocjami i opiera się na kompetencjach.

Czytaj więcej

Giełda

Rynek kapitałowy upomina się o atencję ze strony rządzących

Kondycja rynku w Polsce pozostawia wiele do życzenia. Nie ma złotego środka, by go uleczyć. Lista spraw do załatwienia jest wręcz bardzo długa.

Poziom zaufania w finansach zależy od ludzi po dwóch stronach czy od regulacji?

Zdecydowanie od obu tych kwestii. Tu trzeba sobie zadać pytanie, co kształtuje zaufanie. Mamy zawsze dwie strony: tego, który ufa, i tego, który jest odbiorcą zaufania. Po stronie odbiorcy najważniejsza jest wiarygodność składająca się z trzech elementów. Po pierwsze, liczą się kompetencje, umiejętności, fachowość i profesjonalizm. Po drugie, chodzi o sferę intencji, czyli dobrej woli wobec partnerów i całego rynku. Czy działasz dla długoterminowego dobra mojej firmy i społeczności, dla rozwoju rynku? I trzeci, miękki obszar, to zasady etyczne i wartości. Oczywiście w każdym z zakresów mamy część regulacyjną, czyli prawną, która jest punktem wyjścia, bez czego nie można nawet rozpocząć współpracy na regulowanym rynku. Ale późnej już od konkretnej osoby zależy, w jaki sposób twarde zapisy są wcielane w życie i egzekwowane, jak widać w codziennym działaniu kompetencje, dobrą wolę, jak widać wymiar zasad i etyki.

Jakie podmioty obejmuje badanie? W Polsce to banki i Komisja Nadzoru Finansowego?

Najbardziej przyglądaliśmy się bankom i fintechom, a po stronie nadzoru na poziomie krajowym w Polsce to KNF, ale patrzyliśmy także na nadzór na poziomie europejskim, bo on na rynkach finansowych jest też bardzo istotny. Pytaliśmy też o zaufanie do ministerstw adekwatnych dla danego obszaru regulacji, do parlamentu, czyli do tego, kto tworzy regulacje i prawo, do sądów, do ciał akredytujących i certyfikujących, bo to też ważni gracze współtworzący architekturę zaufania na rynku, choć nie zawsze widoczni.

Czy któryś z tych podmiotów po stronie nadzoru jest obdarzany mniejszym zaufaniem niż inne?

Trzeba zacząć od tego, co wyraźnie widać w naszych wynikach: zawsze zaufaniu towarzyszy duży poziom uważności, czujności. Czyli nie jest to ślepe zaufanie, na zasadzie „nie sprawdzam, bo ufam”. To jest takie zaufanie, któremu towarzyszy monitoring, aktywność, dialog, czyli ja deklaruję zaufanie, ale jednocześnie jestem z tą drugą stroną w komunikacji, sprawdzam na bieżąco, co druga strona robi. W naszych badaniach wyszło, że w przypadku nadzoru na poziomie krajowym i europejskim, ministerstw, organizacji certyfikujących i sądów zaufanie jednak przewyższa czujność. Czyli dajemy kredyt zaufania, ale on jest oparty na wiedzy i komunikacji. Jedynie w przypadku parlamentów we wszystkich badanych krajach jest odwrotnie – czujność przewyższa zaufanie.

Czy to może wynikać z tego, że w parlamencie powstają ustawy, które nie muszą być korzystne dla banków? W Polsce takim przykładem były wakacje kredytowe.

Trudno powiedzieć, bo nie mamy tak szczegółowych danych, ale nie sądzę, aby wiązało się to z konkretnymi rozwiązaniami prawnymi. Przecież wynik wskazujący na zaufanie niższe od czujności w stosunku do parlamentów jest widoczny we wszystkich badanych krajach. Może chodzi o generalnie mniejszą przewidywalność i chwiejność ciał, w których toczy się gorąca debata polityczna. Może to właśnie powoduje większą ostrożność ze strony aktorów sektora finansowego.

Jeśli wewnętrzne zaufanie w sektorze finansowym jest na niskim poziomie, to co można zrobić, by podnieść ten poziom? I czy w ogóle należy dążyć do jak najwyższego poziomu?

Może zacznę od drugiego pytania, które jest niezwykle ważne, a odpowiedź nie jest oczywista. Dużo się pisze i mówi o kryzysie zaufania, że powinniśmy ufać więcej itp. Ale moim zdaniem dużo ważniejszy jest jednak poziom wiarygodności drugiej strony. Jeśli ktoś jest wiarygodny, to zaufanie pojawi się samo. Nie chcemy i nie powinniśmy ufać na ślepo, za wszelką cenę.

Trzeba zasłużyć na zaufanie?

No właśnie, trzeba być wiarygodnym. Skupmy się przede wszystkim na tym, by być godnym zaufania. Po tym zastrzeżeniu możemy się zastanowić, co zrobić, by poziom zaufania był jednak wyższy. Przede wszystkim na rynkach finansowych zaufanie musi być funkcjonalne, opierać się na wzajemnej czujności i ostrożności, a także bardzo dobrej komunikacji. Im więcej aktywnego dialogu, wymiany informacji, tym więcej zrozumienia, wiarygodności i zaufania.

Jak jest z tą komunikacją? Banki są w stałym kontakcie z nadzorem finansowym, zgodnie z wymogami regulacyjnymi raportują ogromną ilość informacji itp. To wystarczy?

W naszych badaniach zidentyfikowaliśmy tu pewien problem. Na dziś opieramy się raportowaniu ilościowemu, nadzór otrzymuje suche, numeryczne raporty, m.in. z informacjami na temat wskaźników zarządzania ryzykiem. Systemy „mielą” te dane, a jeśli coś jest nie tak, zapala się „czerwona lampka”, nawiązywany jest kontakt, by wyjaśnić, co się stało. Ale gdy świeci się „zielona lampka”, to często nie dzieje się nic.