Z czego wynika ogromny deficyt budżetu? „Karnawał wydatków zdaje się trwać”

W pierwszym pełnym roku urzędowania gabinetu Donalda Tuska, czyli w 2024 r., deficyt budżetu państwa wyniósł 210,9 mld zł – podało Ministerstwo Finansów. To rekordowo dużo. Dla porównania – w 2023 r. było to niecałe 86 mld zł, a w pandemicznym 2020 r., gdy państwo ratowało gospodarkę – również ok. 86 mld zł. Warto zastanowić się więc, z czego właściwie wynika tak ogromna dziura w publicznej kasie?

Foto: Paweł Krupecki

Ile budżet wydaje na obronę narodową

W powszechnej opinii i politycznej narracji to przede wszystkim skutek wojny za naszą wschodnią granicą i konieczności szybkiej poprawy bezpieczeństwa militarnego Polski. Rząd podkreśla, że nakłady na obronność w Polsce to już 4,7 proc. PKB, co czyni nas liderem wśród krajów NATO.

Ale ekonomiści podkreślają, że niestety to niejedyna przyczyna. I wyliczają, że w samym budżecie państwa wydatki na obronę narodową wynoszą ok. 3 proc. PKB (reszta jest realizowana poprzez fundusze pozabudżetowe), i to już od dwóch–trzech lat. W 2023 r. było to ok. 97 mld zł, a w 2024 r. – ok. 115 mld zł. Rok do roku wzrosły o ok. 18 mld zł, a więc wyjaśniają tylko niewielką część wzrostu samego deficytu.

– Oczywiste jest, że musimy wydawać dużo na bezpieczeństwo militarne w obliczu zagrożenia wojennego – przyznaje Sławomir Dudek, prezes Instytutu Finansów Publicznych. – Sytuacja jest poważna, ale jednocześnie nasz rząd realizuje politykę hojnych transferów, zachowuje się tak, jakby karnawał wydatkowy mógł trwać w najlepsze – komentuje.

Jak obietnice wyborcze obciążają budżet 

– Praprzyczyna dużego deficytu w 2024 r. to nałożenie się na siebie wielu pozycji wydatkowych w jednym momencie – ocenia Piotr Bielski, główny ekonomista Santander Bank Polska. – Mamy i wzrost nakładów na wojsko, i kumulację wydatków na programy socjalne wynikające z poprzednich kampanii wyborczych – wyjaśnia Bielski.

Jako przykłady takich „wyborczych” wydatków można wymienić podwyżkę świadczenia dla dzieci z 500 do 800 zł, co kosztowało budżet dodatkowo 24 mld zł w samym 2024 r., wprowadzenie na stałe dodatkowej, 13. i 14. emerytury, podwyżki dla nauczycieli o 30 proc. oraz dla pracowników sfery budżetowej o 20 proc., wdrożenie programu „Aktywny rodzic” (tzw. babciowe), pomysłu renty wdowiej itp.

– Do tego wszystkiego trzeba dodać problemy po stronie dochodowej, a właściwie ich zbyt optymistyczny plan założony na 2024 r. – zaznacza Adam Antoniak, ekonomista ING Banku Śląskiego. Jak wylicza, w sumie dochody budżetu ogółem okazały się niższe aż ok. 59 mld zł w porównaniu z pierwotnymi założeniami, z czego z samych podatków zabrakło 48 mld zł (w tym 18 mld zł z VAT i po 10–11 mld zł z CIT i PIT). Po kilka miliardów (w stosunku do założeń) zabrakło też z tytułu wpłaty z zysku NBP (która wyniosła zero złotych) czy ze sprzedaży uprawnień do emisji CO2.

Kto odpowiada za wzrost deficytu budżetowego

Warto tu też zastanowić się, czy całą winę za rekordowo wysoki deficyt ponosi rząd Donalda Tuska? – Oczywiście, że nie. Ale też nie jest taki „święty”  – komentują eksperci.

Przypomnijmy, że projekt budżetu na 2024 r. został przygotowany przez ekipę PiS jeszcze jesienią 2023 r., i już tam zakładano bardzo dużą dziurę w kasie państwa w wysokości 165 mld zł. I już wtedy też eksperci ostrzegali, że dochody są założone zbyt optymistycznie.

– Rząd koalicji 15 października dostał budżetowego „trupa w szafie” w spadku po PiS – zaznacza Sławomir Dudek. – Przez lata realizowana była ryzykowna polityka podnoszenia tzw. wydatków sztywnych, które nie mają pokrycia w trwałym wzroście dochodów. W 2024 r. to ryzyko się zmaterializowało – zaznacza Dudek. Ale dodaje, że rząd Tuska jakoś nie pali się do naprawy błędów poprzedników.

Czytaj więcej

Budżet i podatki

Andrzej Domański: Progi podatkowe nie zostaną zmienione

Próg podatkowy na 2025 i 2026 rok pozostaje niezmieniony. Postulat kwoty wolnej od podatku jest aktualny - mówił minister finansów Andrzej Domański w „Rozmowie Piaseckiego” w TVN24.

– Jeśli chodzi o ocenę polityki budżetowej obecnego rządu, to wskazałbym dwa okresy. Do czasu powodzi resort finansów widział ryzyko mniejszych wpływów budżetowych, ale chciał uniknąć zwiększenia deficytu poprzez proporcjonalne obniżenie wydatków – przypomina Piotr Bielski. – Po powodzi optyka się zmieniała, uznano to za nadzwyczajne wydarzenie, które będzie wymagało nieprzewidzianych nakładów, z związku z tym nie ma co na siłę ciąć wydatków – opisuje.

Druga nowelizacja ustawy budżetowej na 2024 r., przeprowadzona pod koniec minionego, podniosła więc plan deficytu do 240 mld zł, a skończyło się, jak już wcześniej wspomnieliśmy – na 211 mld zł.