Jedna z najważniejszych dotyczy konsumentów, którzy odpowiednio zmotywowani i zaangażowani w realizację założeń ROP, mają bezpośredni wpływ na jego sukces. Mówimy tu o wygodzie, której zapewnienie jest motorem zmian i daje najlepsze efekty w systemach rozszerzonej odpowiedzialności producenta. A jak wygląda to w praktyce i jakie inne elementy powinny być uwzględnione?

ROP to zasada polityki środowiskowej, zgodnie z którą firmy wprowadzające produkty na rynek są odpowiedzialne za nie w całym ich cyklu życia – od początkowej fazy projektowania do momentu, w którym zostają wykorzystane i zostaną przygotowane do ponownego wykorzystania. Gdy konsumenci pozbywają się produktów, firma – będąca ich producentem – jest odpowiedzialna za ich zebranie, sortowanie i recykling. Zasadniczo producent bierze na siebie odpowiedzialność finansową i organizacyjną za wytwarzane przez siebie odpady i przyczynia się do tworzenia infrastruktury niezbędnej do zarządzania zasobami w obiegu zamkniętym.

Konieczna reforma i zmiany regulacyjne

Regulacje prawne dotyczące ROP dla opakowań zaczęły pojawiać się na początku lat 90., a ich stosowanie nabierało rozpędu w kolejnych dziesięcioleciach, obejmując inne produkty, w tym elektronikę, opony i baterie. Ich wprowadzanie opierało się na dostosowaniu do lokalnych warunków, czyli specyfiki danego regionu, między innymi zaludnienia i dotychczasowej infrastruktury odpadowej. Jednak, mając na uwadze nieustanny, globalny wzrost produkcji odpadów, konieczne jest bieżące reagowanie i wprowadzanie optymalizacji także na tych rynkach, w których dzisiaj osiąga się wysokie poziomy recyklingu.

Polski schemat ROP wymaga znaczących optymalizacji i zapisów regulacyjnych, które zmaksymalizowałyby obecne poziomy – odpowiadając jednocześnie na wyznaczone cele unijne. A te są znacznie, blisko dwukrotnie wyższe niż te, które obecnie osiągamy. W 2025 roku powinniśmy uzyskać poziom 65 proc. dla opakowań ogółem oraz 50 proc. dla opakowań z tworzyw sztucznych, a obecnie funkcjonujący system wciąż nie został dostosowany do obowiązujących przepisów unijnych i wymagań rynkowych. Jesteśmy spóźnieni, dlatego zdecydowane i szybkie działania są niezbędne.

Nie ma jednego uniwersalnego podejścia

Skoro każdy z rynków jest inny, na co więc zwrócić uwagę przy projektowaniu ROP, który ma spełnić założenia i cele unijne? Przede wszystkim na implementacji narzędzi i rozwiązań, które posiadają niezbędne systemowe cechy bazujące na kompleksowości podejścia do gospodarki odpadami, cyrkularności i wygodzie.

To są najważniejsze założenia, którymi należy kierować się przy efektywnym zarządzaniu odpadami i surowcami. Holistyczne podejście jest zestawem skutecznych narzędzi i rozwiązań, które odpowiadają na potrzeby i możliwości lokalnego rynku oraz, przede wszystkim, są zaplanowane w długoterminowej perspektywie. Powinny być one częścią długofalowej i perspektywicznej strategii, która zakłada kompleksowość rozwiązań obejmujących selektywną zbiórkę odpadów, system kaucyjny i sortowanie odpadów zmieszanych.

Strategia ta w konsekwencji doprowadzi do budowy zaawansowanego systemu i infrastruktury, która w sposób elastyczny odpowie na potrzeby przetwarzania obecnych i przyszłych frakcji materiałowych. Dlatego światowi eksperci wskazują na potrzebę implementowania odpowiednich narzędzi prawnych. Przepisy powinny stanowić podstawowe zasady dla wszystkich producentów, tworząc równe warunki działania i pomagając w przestawieniu społeczeństwa na gospodarkę o obiegu zamkniętym, w której zasoby są ponownie wykorzystywane. Jest to właśnie kolejny ważny element, na którym ROP dla opakowań powinien bazować, czyli cyrkularność. To ona motywuje producentów do ekoprojektowania, czyli tworzenia opakowań, które zawierają możliwe do przetwarzania surowce.

Kluczowy udział konsumentów

Innym, nieoczywistym elementem jest zapewnienie wygody. ROP zakłada, że odpowiedzialność za zrównoważony i bezpieczny odbiór, recykling i ostateczną utylizację produktów i opakowań po zakończeniu ich cyklu życia powinna spoczywać na producentach, importerach i sprzedawcach detalicznych tych materiałów, a nie na rządzie, społeczeństwie i przemyśle surowcowym. Jednak, aby system zadziałał, każda ze stron musi spełnić swoją rolę i zaangażować się w niego. Udział konsumentów (mieszkańców) jest absolutnie niezbędny. Przykładowo producenci mogą projektować opakowania w taki sposób, aby łatwo poddawały się recyklingowi, ale potrzebne jest właściwe sortowanie przez konsumenta, bez czego osiągnięcie wysokich wskaźników recyklingu nie będzie możliwe. Aby model ROP odniósł prawdziwy sukces, wymaga się zmian w zachowaniu zarówno producentów, jak i konsumentów.

– Systemy ROP, które priorytetowo traktują wygodę, osiągają wysokie poziomy recyklingu i zwiększają tym samym ilość oraz jakość recyklatu, który wraca do obiegu. Jest to potwierdzone analizami i doświadczeniami rynków, które trzymają się pięciu kluczowych zasad. Opisaliśmy je w naszym raporcie dotyczącym ram prawnych dla gospodarki o obiegu zamkniętym – mówi Bilyana Ignatova, VP Public Affairs – Head of EU Policy w grupie TOMRA. – Efektywność systemów ROP opiera się na połączeniu zasad projektowania, przy czym wygoda jest podstawowym filarem, który najbardziej bezpośrednio wpływa na rolę konsumenta w systemie – podkreśla Bilyana Ignatova.

Wygoda w systemie rozszerzonej odpowiedzialności producenta jest niczym innym jak zapewnieniem komfortowego dostępu do różnych sposobów zwracania odpadów opakowaniowych. Infrastruktura powinna łączyć takie metody zbiórki, które są jak najlepiej dopasowane do lokalnych warunków.

Prościej mówiąc, każdy obszar, czy to duże miasto, czy wieś, powinien mieć zagwarantowany dostęp do wygodnych zwrotów wszystkich odpadów, jednocześnie mając na uwadze ich dalsze wykorzystanie w celu recyklingu. Dobrym przykładem narzędzia będącego częścią ROP jest wprowadzanie powszechnego systemu kaucyjnego dla opakowań po napojach, dostępnego na terenie całego kraju. Jest to tym bardziej ważne, że systemy, które nie mają kompleksowych rozwiązań w gospodarowaniu odpadami, nie są na tyle efektywne, aby zapobiegać zaśmiecaniu i marnowaniu zasobów naturalnych.

Jasne zasady i spójna komunikacja

Komfortowe sposoby zbiórki są nie tylko łatwo dostępne, ale przede wszystkim są zrozumiałe dla wszystkich. A z tym wiąże się konieczność edukacji. Najskuteczniejsze systemy recyklingu na świecie nieustannie edukują konsumentów w zakresie sortowania odpadów, funkcjonowania systemu gospodarki odpadami i związanych z tym korzyści dla środowiska. To producenci objęci systemem ROP, a dalej organizacje ich reprezentujące (czyli organizacje odpowiedzialności producentów) są odpowiedzialni za realizację kampanii edukacyjnych. Ich zadaniem jest angażować konsumentów i wyjaśniać, na czym polega recykling. Jest to szczególnie istotne, ponieważ opakowania i systemy zmieniają się w czasie, a konsumenci powinni być świadomi tego, jak wpływa to na ich codzienność.

– Jasna i spójna komunikacja nie ogranicza się wyłącznie do edukacji konsumentów, przykładowo w ramach wydarzeń, warsztatów, szkoleń. To także wprowadzanie środków w zakresie etykietowania produktów. Etykieta może informować o różnych aspektach opakowania, takich jak to, czy jest ono wielokrotnego czy jednorazowego użytku, czy jest kaucyjne lub jaki ma poziom zawartości recyklatu – dodaje Bilyana Ignatova.

Zrozumiałe i wygodne modele zbiórki odpadów są elementarną częścią zasad efektywnego systemu ROP. Pozostałe dotyczą wspomnianej wcześniej cyrkularności, wydajności obejmującej dobrze zdefiniowany zakres schematu ROP, jasne role i obowiązki zaangażowanych w niego interesariuszy oraz kompleksowe cele; odpowiedzialności producenta, która ustanawia jasne zasady gospodarowania odpadami opakowaniowymi i sposób finansowania systemu oraz integralności systemu, która zapewnia przejrzystość i zgodność z przepisami, aby wspierać osiąganie celów.

Z pełnym opisem zasad można zapoznać się w raporcie TOMRA: „ROP dla opakowań. Ramy prawne dla gospodarki o obiegu zamkniętym”. Ponadto warto odwiedzić oficjalną stronę TOMRA, w której znajdują się przykłady praktyk ROP z różnych światowych rynków.

Materiał Partnera