Jakie tajemnice kryje stary żydowski cmentarz na Bródnie?

Na najstarszym cmentarzu żydowskim w Warszawie odnaleziono pozostałości po domu przedpogrzebowym.

Publikacja: 17.03.2025 15:32

Cmentarz Żydowski na Bródnie

Cmentarz Żydowski na Bródnie

Foto: PAP/Albert Zawada

Na nekropolii znajdującej się na warszawskim Bródnie prowadzone są prace archeologiczne. Po kwerendzie archiwalnej, uporządkowaniu terenu i przeprowadzeniu badań nieinwazyjnych, podczas prowadzonych prac odkryto relikty budynku oraz bruk. W budynku odbywała się ceremonia tahary, czyli rytualnego obmywania zwłok. Takie obiekty zwykle składały się z trzech pomieszczeń: izby mycia zwłok, poczekalni dla członków konduktu i przeznaczonej dla służby cmentarnej.

Prace na cmentarzu żydowskim są finansowane ze środków mazowieckiego wojewódzkiego konserwatora zabytków, odbywają się pod egidą Gminy Żydowskiej w Warszawie i nadzorowane są przez Komisję Rabiniczną do spraw Cmentarzy.

Czytaj więcej

Koalicja ratuje cmentarze Żydów

Najstarszy cmentarz żydowski w Warszawie

Anna Śmigielska z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie przypomina, że cmentarz żydowski na Bródnie jest najstarszą zachowaną żydowską nekropolią w Warszawie. Oficjalne został otwarty w 1780 r., choć najstarsze nagrobki są datowane na lata 1743–1760. Ostatni pochówek  uroczyste złożenie szczątków ofiar Holokaustu, ekshumowanych w różnych częściach Warszawy miał miejsce w 1947 r.

Szacuje się, że w 1939 r. na cmentarzu znajdowało się ok. 300 tysięcy nagrobków, do 2020 r. w obecnych granicach cmentarza (ok. 13,5 hektara) zidentyfikowano prawie 2,2 tys. macew. Nekropolia uległa poważnemu zniszczeniu zarówno podczas pierwszej i drugiej wojny światowej, ale kompletna dewastacja nastąpiła w okresie stalinowskim  przypomina Śmigielska.

Dopiero w latach 80. XX w. cmentarz został uporządkowany i ogrodzony, a w 2012 r., decyzją wojewody mazowieckiego przekazany Gminie Żydowskiej w Warszawie. W 2009 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków, a na początku tego roku  dodaje Anna Śmigielska do rejestru zostały wpisane pozostałości dwóch oheli, czyli grobowców praskich cadyków, które zostały odkryte w wyniku prac prowadzonych w 2023 r.

Czytaj więcej

Na terenie muzeum w Treblince powstaje nowy pawilon wystawienniczy

Odnaleziono groby Zbytkowera i Sterna

W 2022 r., o czym pisaliśmy w „Rzeczpospolitej”, zostały odtworzone historyczne ścieżki cmentarza. W 2023 r. udało się także odnaleźć miejsce spoczynku założyciela cmentarza Szmula Zbytkowera. Był on bankierem, kupcem, protegowanym ówczesnego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, dzierżawcą dzisiejszego Targówka, a dzisiejsza część tej Warszawy nosi nazwę „Szmulowizna” lub „Szmulki”. Podczas rzezi Pragi w 1794 roku Zbytkower ukrył wielu mieszczan praskich.

Na cmentarzu tym powstało też upamiętnienie wynalazcy Abrahama Sterna, który jest uznawany za prekursora cybernetyki. Na miejscu jego pochówku stanęła macewa z napisem w językach polskim i hebrajskim oraz z płaskorzeźbą przedstawiającą maszynę liczącą. Stern był zegarmistrzem w Hrubieszowie, gdzie już w 1810 r. skonstruował kilka maszyn liczących, które wykonywały podstawowe działania arytmetyczne i potrafiły wyciągać pierwiastki kwadratowe. Stanisław Staszic ściągnął do Warszawy, dzięki czemu Stern skonstruował „machinę rachunkową”. Był też konstruktorem maszyny obliczającej pierwiastki kwantowe. Od 1830 r. Stern był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Na nekropolii znajdującej się na warszawskim Bródnie prowadzone są prace archeologiczne. Po kwerendzie archiwalnej, uporządkowaniu terenu i przeprowadzeniu badań nieinwazyjnych, podczas prowadzonych prac odkryto relikty budynku oraz bruk. W budynku odbywała się ceremonia tahary, czyli rytualnego obmywania zwłok. Takie obiekty zwykle składały się z trzech pomieszczeń: izby mycia zwłok, poczekalni dla członków konduktu i przeznaczonej dla służby cmentarnej.

Prace na cmentarzu żydowskim są finansowane ze środków mazowieckiego wojewódzkiego konserwatora zabytków, odbywają się pod egidą Gminy Żydowskiej w Warszawie i nadzorowane są przez Komisję Rabiniczną do spraw Cmentarzy.

Pozostało jeszcze 81% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Historia
Tolek Banan i esbecy
Społeczeństwo
Ośrodek Karta apeluje o wsparcie. Jest w trudnej sytuacji finansowej
Historia Polski
Dlaczego wywiad PRL zlikwidował „Claude’a”?
Wojsko
Ile kosztuje godzina lotu samolotu bojowego? Który samolot jest najtańszy?
Materiał Promocyjny
Konieczność transformacji energetycznej i rola samorządów
Archeologia
Czy wiek Stonehenge na pewno jest dobrze określony? Zaskakujące odkrycie naukowców
Materiał Promocyjny
Sezon motocyklowy wkrótce się rozpocznie, a Suzuki rusza z 19. edycją szkoleń