Podział majątku wspólnego po rozwodzie - czy winny rozpadowi małżeństwa może dostać więcej

Mimo orzeczenia rozwodu przez sąd wszelki majątek zgromadzony przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa, który na mocy przepisów wszedł do ich małżeńskiego majątku wspólnego, stanowi nadal ich współwłasność i wymaga podzielenia w ramach, często trudnej do wypracowania, umowy zawartej między byłymi małżonkami albo w toku postępowania sądowego o podział majątku wspólnego.

Co do zasady, udziały małżonków w majątku wspólnym są równe, co oznacza, że gdy jest dzielony, każdemu z nich należy się po połowie. Gdy jednak zaistnieją pewne przesłanki ustawowe, można żądać ustalenia przez sąd nierównych udziałów, w wyniku czego każdemu z małżonków przysługiwać będzie określona procentowo lub ułamkowo część majątku wspólnego.

Kto ile z siebie dał

Pierwszym, merytorycznie zasadniczym pytaniem, na które sąd powinien znaleźć odpowiedź w toku orzekania o podziale majątku wspólnego, jest wysokość udziału każdej ze stron w majątku wspólnym. Dopiero bowiem ustalenie, czy udziały są równe czy nierówne, pozwala na prawidłowe dokonanie podziału.

Czytaj także: Podział majątku po rozwodzie: miłość na kilka lat, kredyt na zawsze

Co do zasady, sąd poprzestaje na ustaleniu, że udziały byłych małżonków w majątku wspólnym są równe, ale gdy którakolwiek ze stron postępowania żąda ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, zobowiązany jest zbadać, czy zachodzą po temu przesłanki.

Zgodnie z art. 43 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, żądając ustalenia nierównych udziałów, należy wykazać przed sądem łączne zaistnienie dwóch przesłanek, tj. przyczynienia się każdego z byłych małżonków w różnym stopniu do powstania majątku wspólnego oraz istnienia ważnych powodów, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów.

Wykazanie pierwszej z przesłanek wydaje się proste i nie wzbudza poważniejszych wątpliwości, ponieważ zwykle wystarczy udowodnić przed sądem, że jeden z małżonków osiągał istotnie wyższe dochody w trakcie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej. Należy jednak mieć na uwadze, że zgodnie z art. 43 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, porównując stopień przyczyniania się przez każdego z byłych małżonków do powstania majątku wspólnego, sąd weźmie pod uwagę nie tylko dochody każdego z nich, ale również nakład ich osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Nie chciał czy nie mógł?

Trudniejsza do wykazania, bo niedookreślona w przepisach i przez to podlegająca ocenie sądu jest druga z wymienionych wcześniej przesłanek, tj. istnienie ważnych powodów uzasadniających ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. Sąd bada, czy owe ważne powody występują, oceniając zachowania małżonków w trakcie trwania małżeństwa przez pryzmat zasad współżycia społecznego, tj. stwierdza istnienie ważnych powodów, gdy uzna, że przyznanie jednemu z małżonków równego udziału w majątku wspólnym, do którego powstania się nie przyczynił, byłoby sprzeczne z tymi zasadami.

Sąd Najwyższy doprecyzował w orzecznictwie kilka typowych w sytuacji, w których szczególnie należy rozważyć istnienie istotnych powodów uzasadniających ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym.

Przede wszystkim, będzie tak, gdy jeden z małżonków w sposób rażący lub uporczywy nie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego odpowiednio do swoich sił i możliwości zarobkowych (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 26 listopada 1973 r., III CRN 227/73 oraz w postanowieniu z 13 grudnia 2018 r., V CSK 565/17), np. gdy długotrwale nie podejmował i nie poszukiwał zatrudnienia, mimo posiadania takich możliwości i braku obiektywnych przeszkód.

W tym kontekście należy jednak wyjaśnić, że niekiedy nawet powyższe zachowanie jednego z małżonków sąd uzna za obiektywnie uzasadnione, np. gdy nie mógł on podjąć zatrudnienia ze względu na konieczność stałej opieki nad małoletnim dzieckiem, które w tym czasie nie uczęszczało jeszcze do przedszkola lub szkoły lub gdy ciężka sytuacja zdrowotna małżonka uniemożliwiała mu prowadzenie normalnej aktywności zarobkowej.