Paweł Podrecki, Anna Sokołowska-Ławniczak: Sądy ds. własności intelektualnej już od 1 lipca 2020?

Rok 2020 stanowi wyzwanie dla polskich sądów nie tylko ze względu na pandemię Covid-19 i związane z nią utrudnienia oraz specjalistyczne regulacje uchwalane w błyskawicznym tempie. Wszystko wskazuje na to, że od 1 lipca 2020 r. wejdzie w życie ustawa z 13 lutego 2020 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2020 poz. 288, dalej: „Ustawa"). Wprowadzone w ustawie przepisy dotyczące postępowania w sprawach własności intelektualnej są nowelizacją, która pozwoli na zastosowanie szczególnego trybu orzekania w sprawach własności intelektualnej. W środowisku prawniczym wyrażana jest zgodna opinia, że w Polsce rozpoczną funkcjonowanie wyspecjalizowane sądy do spraw własności intelektualnej.

Ustawa w znacznym stopniu wpływa również na przepisy w prawie własności przemysłowej i prawie autorskim. Istotne znaczenie mają zwłaszcza regulacje środków prawnych, które mogą być wykorzystywane w postępowaniach z zakresu prawa własności intelektualnej. W szczególności można wskazać na nowy kształt przepisów umożliwiających uzyskanie informacji związanych z naruszeniem praw własności intelektualnej oraz przepisy o zabezpieczeniu dowodów. W związku z możliwością wnoszenia powództw wzajemnych i powództw o ustalenie potrzebne będą niewątpliwie nowe strategie przygotowywania oraz taktyka prowadzenia procesów sądowych. Być może słowo „rewolucja" systemu prawnego jest określeniem nie odpowiadającym w pełni charakterowi tej regulacji, ale bez wątpienia rozpoczynamy nowy rozdział w prowadzeniu sporów sądowych z tytułu naruszenia praw własności intelektualnej. Warto w tym miejscu przypomnieć, że postulaty dotyczące utworzenia wyspecjalizowanych sądów z zakresu własności intelektualnej były podnoszone od dawna i to nie tylko przez wyspecjalizowane stowarzyszenia prawnicze i korporacje zawodowe. Potrzebę w tym zakresie dostrzegli przedsiębiorcy, środowiska artystyczne, organizacje zbiorowego zarządzania, a także przedstawiciele środowiska naukowego.

Sprawy własności intelektualnej czyli jakie?

Ustawa wprowadza nowe pojęcie "spraw własności intelektualnej", które rozpoznawać będą wyłącznie wyznaczone sądy w szczególnym trybie orzekania. Przepisy o właściwości rzeczowej wprowadzają szeroki katalog, ponieważ obejmują sprawy:

• ochronę praw autorskich i pokrewnych,

• o ochronę praw własności przemysłowe (m.in. patentów, praw ochronnych do wzorów użytkowych i znaków towarowych oraz praw z rejestracji wzorów przemysłowych) oraz

• o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych.

Warto podkreślić, że zwłaszcza ostatnia kategoria może powiększać faktyczny zakres rozpoznawanych postepowań , ale zgodzić należy się równocześnie z założeniem, że sprawy własności intelektualnej powinny obejmować szerszą kategorię spraw dotyczących ochrony praw na dobrach niematerialnych (np. ochronę prawa do firmy), a także ochronę innych dóbr nie chronionych prawami wyłącznymi (np. know-how).

Ustawa przewiduje ponadto, że sprawami własności intelektualnej są także sprawy:

• zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji,

• o ochronę dóbr osobistych w zakresie, w jakim dotyczy ona wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług oraz

• o ochronę dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą.

Uwagę należy zwrócić zwłaszcza na szeroki katalog spraw związanych z zapobieganiem i zwalczaniem nieuczciwej konkurencji. Niektóre delikty nieuczciwej konkurencji charakteryzują się odrębnością w stosunku do pojęcia praw własności intelektualnej lub wyróżniają się potrzebą ochrony odrębnych interesów przedsiębiorcy, niż jego dobra niematerialne (np. ochrona uczciwych zasad sprzedaży; sprawy dotyczące tzw. „opłat półkowych", utrudnianie dostępu do rynku lub rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji). Sprawy te mogą w wielu przypadkach nie mieć więc żadnego powiązania z własnością intelektualną, a mimo tego będą rozpatrywane przez wyspecjalizowane sądy, co może wpłynąć na ich nadmierne obciążenie. Postulować można więc już dzisiaj, że dla spraw dotyczących nieuczciwej konkurencji, ale nie powiązanych z własnością intelektualną, powinna zostać wprowadzona właściwość przemienna.

Gdzie będą rozpoznawane sprawy własności intelektualnej?

Sprawy w postępowaniu z zakresu własności intelektualnej rozpatrywane będą wyłącznie w kilku sądach okręgowych, w utworzonych w tym celu wydziałach ds. własności intelektualnej. Projekt rozporządzenia wskazuje, że sądy ds. własności intelektualnej powstaną w Gdańsku, Poznaniu, Lublinie i Warszawie. Ponadto przewidziano dwa wydziały w sądach apelacyjnych (Poznań i Warszawa). Dostrzegany brak sądu na południu kraju skłania do rozważenia utworzenia co najmniej jeszcze jednego sądu (Kraków, Katowice). Sądy IP rozpatrywać będą bowiem również sprawy dotyczące unijnych znaków towarowych i wspólnotowych wzorów przemysłowych, które do tej pory należały do właściwości XXII Wydział Sądu Okręgowego w Warszawie Sąd Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych. Sąd Okręgowy w Warszawie będzie ponadto jedynym sądem orzekającym w sprawach, w których występują zagadnienia techniczne i informatyczne. Rozpoznawać on będzie spory dotyczące programów komputerowych, wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin i technicznych tajemnic handlowych. Warto więc zauważyć, że w ramach istniejących dotychczas struktur sądowych duże rozproszenie spraw z zakresu własności intelektualnej z pewnością nie sprzyjało kształtowaniu się wyspecjalizowanej kadry sędziowskiej. Utworzenie wydziałów ds. własności intelektualnej w kilku sądach okręgowych i apelacyjnych oraz koncentracja spraw o charakterze technicznym powinna umożliwić uzyskanie specjalizacji i doświadczenia w orzekaniu w sprawach własności intelektualnej.

Obowiązkowe zastępstwo procesowe

Wprowadzenie szczególnego trybu postępowania w sprawach dotyczących własności intelektualnej, ze względu na stopień specjalizacji zarówno w płaszczyźnie prawnej, jak i niejednokrotnie technicznej wymaga wprowadzenie, jako zasady, obowiązkowego zastępstwa przez profesjonalnych pełnomocników - adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych. Należy zgodzić się, że ograniczenie zdolności postulacyjnej przyczyni się do szybkości postępowania – tak w zakresie lepszej koncentracji materiału dowodowego, jak również w zakresie wskazywania podstawy prawnej dla zgłaszanych żądań. Obowiązkowe zastępstwo procesowe strony przez zawodowego pełnomocnika nie jest jednak konieczne jeżeli wartość przedmiotu sporu (wartość dochodzonego roszczenia w sprawie) nie przekroczy 20.000 zł.

Nowe instrumenty w dochodzeniu roszczeń

Ustawa wprowadza do postępowań w sprawach własności intelektualnej nowe środki procesowe, które w założeniu mają ułatwić dochodzenie roszczeń. W tym zakresie należy wymienić:

• Zabezpieczenie środków dowodowych - środek ten ma zapewnić przyszłemu lub aktualnemu powodowi uzyskanie dostępu do informacji o faktach dotyczących naruszeń prawa, aby mógł on przygotować podstawę faktyczną wytaczanego powództwa;

• Wyjawienie lub wydanie środka dowodowego - uprawniony może wystąpić z żądaniem kierowanym do pozwanego, aby przekazał on lub dostarczył do sądu określony przez powoda środek dowodowy, służący ujawnieniu i poznaniu nowych faktów dotyczących naruszenia prawa powoda lub służący wykazaniu prawdziwości podnoszonych przez powoda twierdzeń o tych faktach;

• Wezwanie do udzielenia informacji - ustawa ujednolica przepisy dotyczące wezwania do udzielenia informacji w stosunku do wszystkich praw własności intelektualnej, dotychczas regulowanych przez różne ustawy, w tym Ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz Ustawę prawo własności przemysłowej.

Powództwa szczególne

W ramach rozpoznawania przez wyspecjalizowane sądy powództwa wzajemnego wnoszonego przez pozwanego w sprawach dotyczących naruszeń krajowych znaków towarowych lub wzorów przemysłowych wprowadzona zostaje możliwość wytoczenia powództwa o unieważnienie lub stwierdzenie wygaśnięcia prawa, które do tej pory możliwe było wyłącznie w drodze postępowania przed Urzędem Patentowym RP. Unieważnienia lub stwierdzenia wygaśnięcia prawa można nadal domagać się w postępowaniu przed Urzędem Patentowym RP, ale już jako alternatywna wobec powództwa wytoczonego w tym zakresie przed sądem cywilnym. Warto także wskazać, że w polskim systemie pozostawiony został proceduralny dualizm polegający na rozpoznawaniu spraw wskutek skarg na decyzje Urzędu Patentowego przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oraz Naczelny Sąd Administracyjny.

Ustawa wprowadza również powództwo szczególne dotyczące ustalenia czy określone czynności nie naruszają określonego patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji. Ma ono na celu uniknięcie niepewności związanych z wprowadzeniem na rynek nowych rozwiązań oraz zaoszczędzenie wysokich kosztów inwestycyjnych, które mogą okazać się na późniejszym etapie bezużyteczne, w sytuacji gdy podejmowane działania naruszałyby prawa osób trzecich. Nowe rodzaje powództw mogą więc umożliwić zabezpieczanie interesów majątkowych, w szczególności polskich przedsiębiorców, którzy planują wdrożenie innowacyjnych technologii i nowoczesnych produktów.

Nowe technologie w sądach do spraw własności intelektualnej

Podsumowując można stwierdzić, że odrębny tryb postępowania, który prowadzi do utworzenia wydziałów do spraw własności intelektualnej, niezależnie od zgłoszonych uwag wytycza uzasadniony kierunek zmian, które polegają na tworzeniu wyspecjalizowanego sądownictwa. Można jednocześnie proponować, aby tworzone jednostki organizacyjne wykorzystywały w szerokim zakresie nowe technologie informatyczne, w szczególności umożliwiające przeprowadzenie e-rozpraw oraz zapewniając elektroniczną komunikację z sądami na zasadzie e-doręczeń. W konsekwencji nowoczesne rozwiązania niewątpliwie usprawnią i przyspieszą rozpoznawanie spraw własności intelektualnej.

Prof. INP PAN dr hab. Paweł Podrecki – adwokat, Starszy Partner w Kancelarii Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy