Pamięć żydowskich bojowników. Obchody rocznicy powstania w getcie warszawskim

W sobotę 19 kwietnia przypada 82. rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim. Co będzie się działo w Warszawie? Jaki jest plan obchodów?

Publikacja: 18.04.2025 18:28

Pomnik Bohaterów Getta

Foto: Fotorzepa/ Danuta Matloch

Marek Kozubal

Główne uroczystości rocznicowe rozpoczną się w sobotnie południe przy Pomniku Bohaterów Getta na Muranowie. Udział w nich wezmą przedstawiciele społeczności żydowskiej, kombatanci, Sprawiedliwi wśród Narodów Świata, przedstawiciele władz państwowych i samorządowych, dyplomaci, a także mieszkańcy stolicy.

W południe w Warszawie oraz innych miastach w Polsce uruchomione zostaną na minutę sygnały alarmowe. Będzie to sygnał ciągły. Jednocześnie będzie to test poprawności działania systemu ostrzegania na terenie stolicy.

Czytaj więcej

Plus Minus

Daniel Blatman: Chcemy pokazać getto takim, jakim było

SS chciało pierwotnie utworzyć getto na warszawskiej Pradze, po drugiej stronie Wisły. To był sze...

Marsz Pamięci Powstańców

Następnie uczestnicy Marszu Pamięci złożą kwiaty przy kolejnych miejscach pamięci związanych z gettem warszawskim. Trasa marszu to: Pomnik Bohaterów Getta – właz (pl. Bohaterów Getta Warszawskiego), Pomnik Żegoty (pl. Bohaterów Getta Warszawskiego), płyta Szmula Zygielbojma (ul. Edelmana 6), bunkier Anielewicza (róg Miłej i Dubois), Umschlagplatz (ul. Stawki 4/6).

W tym dniu wolontariuszki i wolontariusze będą wręczać papierowe żonkile symbolizujące pamięć, szacunek i nadzieję. Kwiaty te związane są z postacią Marka Edelmana, ostatniego przywódcy Żydowskiej Organizacji Bojowej, który w każdą rocznicę powstania w getcie warszawskim dostawał te kwiaty od anonimowej osoby. Sam również co roku 19 kwietnia składał pod Pomnikiem Bohaterów Getta bukiet żółtych kwiatów – najczęściej żonkili właśnie. Organizowana przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN akcja ma na celu rozpowszechnianie tego symbolu oraz przekazywanie wiedzy na temat powstania.

Powstanie w getcie warszawskim

W 1940 r. Niemcy ogrodzili murem część centrum Warszawy i stłoczyli tam prawie pół miliona Żydów ze stolicy i okolic. Uwięzieni w getcie ludzie umierali wskutek głodu, chorób, niewolniczej pracy i byli mordowani w egzekucjach. Latem 1942 r., podczas wielkiej akcji likwidacyjnej, Niemcy wywieźli z getta do ośrodka zagłady w Treblince blisko 300 tysięcy Żydów. Wśród pozostałych narodziła się idea zbrojnego oporu.

Czytaj więcej

– Jestem dzieckiem Holokaustu, to zostaje na całe życie – mówi Henryk Grynberg (zdjęcie z 2011 r.)

Plus Minus

Henryk Grynberg: W Polsce był i znów jest szkodliwy dla niej spisek antyżydowski

Neutralność uratowałaby tysiące ludzi po aryjskiej stronie, lecz donosicieli i szmalcowników było...

W nocy z 18 na 19 kwietnia 1943 r. getto zostało otoczone przez niemieckich żandarmów i policję granatową. Tego dnia jego mieszkańcy przygotowywali się do wigilii święta Pesach. Członkowie Żydowskiej Organizacji Bojowej, uprzedzeni przez polskie podziemie, postanowili stawić zbrojny opór niemieckiemu okupantowi. O świcie, w poniedziałek 19 kwietnia, niemieckie oddziały dowodzone przez pułkownika Ferdinanda von Sammern-Frankenegga wkroczyły bramą od strony ul. Nalewki do opustoszałej dzielnicy żydowskiej z zamiarem jej likwidacji. Napotkały jednak zbrojny opór ze strony kilkuset słabo uzbrojonych członków ŻOB i Żydowskiego Związku Wojskowego. Rozpoczęło się powstanie.

Pierwsze potyczki miały miejsce na wysokości ul. Gęsiej oraz skrzyżowaniu ulic Zamenhofa i Miłej. Niemcy wycofali się wówczas z terenu getta. Tego samego dnia, po kilku godzinach przerwy, na teren dzielnicy ponownie wkroczyły niemieckie oddziały dowodzone przez Jürgena Stroopa. Doszło do potyczek u zbiegu ulic Nalewki i Gęsiej.

Walki trwały do 15 maja 1943 r., choć sporadycznie miały miejsce aż do czerwca. Był to największy akt zbrojnego oporu Żydów w czasie II wojny światowej.