Podstawy dziedziczenia - jak można zostać powołanym do spadku

Z pojęciem spadku nierozerwalnie związane jest zagadnienie dziedziczenia, które najprościej scharakteryzować można jako sytuację prawną, w ramach której spadek, a zatem majątkowe prawa i obowiązki osoby zmarłej (spadkodawcy) oraz niektóre sytuacje prawne, przechodzą z chwilą jej śmierci na inną osobę lub osoby (w częściach ułamkowych), w szczególności powołane do dziedziczenia (spadkobierców). Dziedziczenie następuje więc wraz z zaistnieniem jednego zdarzenia, tj. śmierci spadkodawcy, i dotyczy jednocześnie wszystkich składników spadku (całej masy spadkowej), co stanowi zjawisko określane mianem sukcesji uniwersalnej, w odróżnieniu od sukcesji singularnej, w ramach której każdy składnik danej masy majątkowej musiałby być przenoszony odrębnie.

Dziedziczenie stanowi sytuację prawną o tyle charakterystyczną, że wywołującą realne skutki prawne dopiero wraz ze śmiercią spadkodawcy. To sprawia, że niezwykle istotne jest zadbanie, aby zamierzone przez osobę rozdysponowanie spadku po jej śmierci było zgodne z jej rzeczywistą wolą, a przy tym jasne, precyzyjne i skuteczne prawnie, gdyż siłą rzeczy jego zmiana, poprawienie lub doprecyzowanie nie będzie możliwe po śmierci spadkodawcy. Z tej przyczyny bardzo ważne jest poznanie oraz prawidłowe zrozumienie przepisów regulujących zagadnienie dziedziczenia, aby rzeczywiste skutki prawne rozdysponowania spadku między spadkobierców odpowiadały w przyszłości skutkom zamierzonym uprzednio przez spadkodawcę.

Czytaj więcej

Spadki i darowizny

Nie wszystko można przekazać testamentem

Do spadku należą prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, ale nie wszystkie.

W prawie polskim istnieją dwa sposoby powołania spadkobierców do spadku:

1. na podstawie obowiązujących przepisów ustawy oraz

2. na podstawie testamentu sporządzonego przez spadkodawcę w jednej z form przewidzianych w przepisach prawa.

Nie jest również wykluczone dziedziczenie odbywające się częściowo na podstawie przepisów ustawy, a częściowo na podstawie testamentu.

Na podstawie kodeksu cywilnego…

Pierwszy z wymienionych sposobów, dziedziczenie ustawowe (opisane szerzej w dalszej części poradnika, >patrz str. 5–8), nie wymaga w zasadzie żadnych działań po stronie spadkodawcy, który może pozostawić kwestię dziedziczenia po sobie regulacjom zawartym w obowiązujących przepisach prawa. Ten sposób powołania do spadku może mieć charakter świadomy, gdy spadkodawcy odpowiada kolejność dziedziczenia oraz udziały w spadku, które przypadną poszczególnym jego spadkobiercom zgodnie z przepisami ustawy. Niekiedy jednak powołanie do spadku z ustawy wynika po prostu z braku zainteresowania się omawianą kwestią przez spadkodawcę, co jednak wywoła taki sam skutek prawny w postaci powołania spadkobierców do spadku na podstawie odpowiednich przepisów. Dziedziczenie ustawowe znajdzie zastosowanie również wtedy, gdy spadkodawca wprawdzie sporządził testament, ale dokument ten został następnie uznany za nieważny albo żadna z osób powołanych do spadku na podstawie testamentu nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Czytaj więcej

Spadki i darowizny

Spadki: Kto dziedziczy na podstawie ustawy

Jeśli nie ma testamentu, to o tym, kto otrzyma spadek i w jakiej wysokości, decydują przepisy kodeksu cywilnego.

…testamentu…

Sposób drugi, dziedziczenie testamentowe (również opisane szerzej w dalszej części poradnika, >patrz str. 9-15), wymaga podjęcia przez spadkodawcę konkretnych działań zmierzających do sporządzenia przez niego testamentu, spełniającego przewidziane w przepisach wymogi prawne jednej z dozwolonych form testamentu oraz regulującego zasady rozrządzenia spadkiem. Takie działanie spadkodawcy musi więc z natury rzeczy mieć charakter świadomy i swobodny oraz odzwierciedlać rzeczywistą, ostatnią wolę spadkodawcy oraz nie powinno wzbudzać wątpliwości co do pochodzenia i autentyczności rozrządzenia testamentowego.

…albo w sposób mieszany

Do swoistej sytuacji dziedziczenia częściowo na podstawie ustawy, a częściowo na podstawie testamentu dojdzie natomiast w sytuacji, gdy w testamencie nie powołano spadkobierców do całości spadku (pozostał udział w spadku, co do którego nie powołano spadkobiercy w testamencie). W takiej sytuacji, co do zasady, część spadku, co do której nie powołano spadkobiercy w testamencie, będzie podlegać dziedziczeniu na podstawie przepisów ustawy, podczas gdy pozostałe części spadku przypisane w testamencie poszczególnym spadkobiercom, będą podlegać dziedziczeniu testamentowemu.