Pokrzywdzone gminy mogą walczyć w sądzie o odszkodowanie

Dochodzenie roszczeń majątkowych możliwe jest nie tylko w postępowaniu cywilnym. Wytoczenie powództwa cywilnego – tzw. powództwa adhezyjnego – może nastąpić także w postępowaniu karnym. Zgodnie z art. 62 kodeksu postępowania karnego pokrzywdzony może, aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.

Pokrzywdzonym przestępstwem może być nie tylko osoba fizyczna, ale też instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej (art. 49 § 2 kodeksu postępowania karnego). Powództwo adhezyjne może zatem wytoczyć także gmina, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo i jest pokrzywdzona.

Na wytoczenie swojego powództwa gmina ma czas najpóźniej do rozpoczęcia przewodu sądowego. Zgodnie z art. 385 procedury karnej przewód sądowy rozpoczyna odczytanie aktu oskarżenia. Powództwo takie może oczywiście zostać wytoczone wcześniej. Jeżeli nastąpi to na etapie postępowania przygotowawczego, to pozew załączany jest do akt. Postanowienie co do przyjęcia powództwa wydaje sąd po wpłynięciu aktu oskarżenia, ale za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się wówczas dzień złożenia powództwa. Może to mieć znaczenie dla przedawnienia roszczeń czy daty liczenia odsetek. W przypadku umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego gmina może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych. Musi to jednak uczynić najpóźniej w terminie 30 dni od daty doręczenia jej postanowienia w przedmiocie umorzenia lub zawieszenia postępowania.

Sąd podejmuje decyzje

O przyjęciu powództwa decyduje sąd. Zgodnie z art. 65 kodeksu postępowania karnego sąd, przed rozpoczęciem przewodu sądowego, odmawia przyjęcia powództwa cywilnego, jeżeli:

- z mocy przepisu szczególnego jest ono niedopuszczalne;

- roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia;

- powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną; to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono;

- po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego;

- złożono wniosek o orzeczeniu obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody.

Musi być przestępstwo

Dochodzone w procesie karnym roszczenia muszą bezpośrednio wynikać z popełnienia przestępstwa oraz mieć charakter majątkowy. Gmina może więc wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym np. za zniszczone mienie, ale nie może domagać się zadośćuczynienia za utratę dobrego imienia.

Sąd w przypadku wydania wyroku skazującego – rozstrzygając merytorycznie o powództwie cywilnym – może uwzględnić powództwo w całości. Uwzględnienie powództwa cywilnego możliwe jest jedynie w przypadku skazania oskarżonego. Sąd nie może więc tego zrobić w przypadku uniewinnienia oskarżonego lub przy warunkowym umorzeniu postępowania.

Przy wyrokowaniu sąd może także zdecydować o uwzględnieniu powództwa cywilnego jedynie w części i w pozostałej części je oddalić. Może to nastąpić wówczas, gdy tylko częściowo jest ono zasadne. Jeżeli jednak co do części roszczenia materiał dowodowy nie pozwala sądowi na wydanie rozstrzygnięcia, to sąd, uwzględniając roszczenie częściowo, w pozostałym zakresie powinien pozostawić je bez rozpoznania.

Jeżeli odszkodowanie zasądzone przez sąd karny nie pokrywa całej szkody, to niezadowolona z takiego rozstrzygnięcia gmina może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym.

Sąd może także zdecydować o pozostawieniu powództwa bez rozpoznania albo też w całości oddalić je, jeżeli uzna, że jest bezzasadne.

Zabezpieczenie majątkowe

Wraz z powództwem cywilnym gmina może złożyć wniosek o zabezpieczenie roszczenia. Może to nastąpić w razie popełnienia przestępstwa, za które można orzec grzywnę, przepadek, nawiązkę lub świadczenie pieniężne albo nałożyć obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jest on także dopuszczalny w razie popełnienia przestępstwa przeciwko mieniu lub wyrządzenia szkody w mieniu. Zabezpieczenie następuje przez zajęcie ruchomości, wierzytelności i innych praw majątkowych. Jeżeli zabezpieczenie ma być dokonane na nieruchomości, to następuje ono poprzez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości. Zakaz ten podlega ujawnieniu w księdze wieczystej. Postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. Powinno ono określać zakres i sposób zabezpieczenia. Na postanowienie to przysługuje zażalenie. Na postanowienie wydane przez prokuratora zażalenie rozpoznaje sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzone jest postępowanie.

Podstawa prawna: art. 291–295 kodeksu postępowania karnego

Trzeba ustanowić pełnomocnika

Gmina, dochodząc swych roszczeń cywilnych w postępowaniu karnym, musi ustanowić pełnomocnika, który będzie ją reprezentował w procesie. Pełnomocnictwo takie powinno być udzielone na piśmie albo ustnie do protokołu. Do jego udzielenia uprawniony jest organ wykonawczy gminy, czyli wójt, burmistrz, prezydent miasta. W treści pełnomocnictwa powinno być zawarte uprawnienie pełnomocnika do reprezentowania mocodawcy w postępowaniu adhezyjnym. Pełnomocnikiem gminy może być adwokat i radca prawny.