Nowa inicjatywa samorządów: marszałkowski budżet obywatelski

Jeśli szukać jednego, wspólnego trendu, który rozwija się we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego w Europie to bez wątpienia jest to rewolucja partycypacyjna. Polega ona na stałym i systematycznym wprowadzaniu narzędzi, które służą włączaniu mieszkańców wspólnot lokalnych w proces podejmowania decyzji oraz realizacji zadań publicznych. Jednym z nich i zarazem najbardziej popularnym jest budżet obywatelski (partycypacyjny). Polega on na przekazaniu mieszkańcom decyzji co do sposobu wydatkowania pewnej puli środków publicznych na sprawy najistotniejsze z ich perspektywy.

Dotychczasowe doświadczenia

Budżety obywatelskie należy traktować jako jedno z narzędzi, które umożliwiają mieszkańcom zaangażowanie się w działania samorządów. Skuteczne zwiększenie partycypacji wymaga bowiem stosowania dodatkowych narzędzi takich jak np. regulaminy konsultacji społecznych, plany pracy z organizacjami pozarządowymi, czy też wzmacnianiu roli jednostek pomocniczych (sołectw, osiedli i dzielnic). Z całą pewnością jednak budżety obywatelskie są narzędziem cieszącym się największą popularnością. Do tej pory były one wprowadzane na poziomie samorządu lokalnego w całym kraju i można z pewnym przekonaniem powiedzieć, że na trwałe wpisały się w praktykę funkcjonowania wielu miast.

Co więcej, ich mobilizacyjny efekt i pozytywne przyjęcie ze strony mieszkańców spowodowało, że wysuwane w debacie publicznej były nawet propozycje wprowadzenia obligatoryjnego budżetu obywatelskiego w całym kraju. Trudno sobie wyobrazić, aby aktywność publiczną mieszkańców można było usankcjonować ustawą, jednak sam fakt formułowania takich opinii z pewnością wskazuje na pozytywne efekty wprowadzenia wskazanego narzędzia partycypacyjnego w życie. W rezultacie w ciągu ostatnich 5 lat ich liczba systematycznie rośnie. Trudno precyzyjnie powiedzieć, ile ich już funkcjonuje, jednak z pewnością zbliżamy się do liczby 200.

Nowością w funkcjonowaniu budżetu obywatelskiego jest inicjatywa władz regionu opolskiego i małopolskiego dotycząca wprowadzenia ich regionalnych odpowiedników. Podstawą funkcjonowania budżetów obywatelskich na poziomie regionu są uchwały sejmików poszczególnych województw. W przypadku województwa opolskiego jest to uchwała z 20 grudnia 2016 roku (nr XXIII/270/2016) w sprawie konsultacji wojewódzkich dotyczących marszałkowskiego budżetu obywatelskiego województwa opolskiego, a w przypadku Małopolski uchwała z 23 listopada 2015 roku (nr XVI/223/15) w sprawie konsultacji wojewódzkich dotyczących projektu budżetu obywatelskiego województwa małopolskiego. Podstawą prawną wskazanych uchwał jest jest art. 10a ustawy o samorządzie województwa, który brzmi: „W przypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla województwa mogą być przeprowadzane na jego terytorium konsultacje z mieszkańcami województwa".

Przyjęte uchwały przewidują:

- wyodrębnienie w budżecie województw środków finansowych na marszałkowskie budżety obywatelskie,

- realizację uchwały przez zarząd województwa,

- 14-dniową datę wejścia w życie oraz

- załącznik do uchwały zawierający regulamin marszałkowskiego budżetu obywatelskiego.

Środki finansowe na regionalne budżety obywatelskie zostały specjalnie wyodrębnione w budżecie każdego z województw. Ich wysokość zależała w obu przypadkach od decyzji władz samorządowych. Dla województwa opolskiego jest to kwota 3 milionów złotych, a dla Małopolski – 8 milionów złotych.

Szczegółowy sposób realizowania marszałkowskich budżetów obywatelskich dla obu województw określony został w regulaminach, stanowiących załącznik do wskazanych powyżej uchwał sejmików województw. Co warto podkreślić, treści uchwał oraz regulaminów są w przeważającej mierze takie same. Na ich podstawie określono, że projekty, które zostaną zrealizowane w ramach marszałkowskich budżetów obywatelskich muszą być zadaniami, które przyczyniają się do rozwoju województwa oraz będą miały charakter prospołeczny, kulturalny, edukacyjny, sportowy, turystyczny lub ekologiczny. Co więcej, zadania te muszą wpisywać się w zakres zadań realizowanych przez samorząd województwa, określonych w ustawie o samorządzie województwa.

Ustalanie procedur

Elementem obowiązkowym prawidłowo funkcjonującego budżetu partycypacyjnego jest wybór przez mieszkańców realizowanych projektów. Są to zazwyczaj projekty zaproponowane przez organizatora budżetu lub wskazane bezpośrednio przez mieszkańców. Dla budżetu opolskiego i małopolskiego zdecydowano się wprowadzić możliwość zgłaszania propozycji projektów przez mieszkańców osobiście w urzędzie lub wypełniając specjalny formularz zgłoszeniowy dostępny na stronie internetowej. W małopolskim budżecie obywatelskim rozwiązanie takie zastosowano w zeszłorocznej, pierwszej edycji budżetu i jest realizowane także obecnie. Władze województwa opolskiego zdecydowały się skorzystać z tych doświadczeń i wprowadziły takie rozwiązanie od tego roku w swojej wersji budżetu obywatelskiego.

Nadesłane propozycje oceniane są następnie przez pracowników urzędu marszałkowskiego pod kątem formalnoprawnym, a w szczególności zgodności z obowiązującymi normami prawnymi (regulamin budżetu obywatelskiego oraz ustawy o samorządzie województwa), faktycznych możliwości realizacji, rzeczywistego kosztu oraz możliwych korzyści dla regionu. W ten sposób ocenione projekty zostaną przedstawione do głosowania mieszkańcom. Głosowanie odbywa się na specjalnie przygotowanym formularzu, na maksymalnie dwa zaproponowane projekty. W obu przedstawionych powyżej przykładach umożliwiono głosowanie drogą tradycyjną lub elektroniczną. Głosować może każdy mieszkaniec regionu, który ukończył 16 lat.

Projekt zrealizowany

Małopolska ma pozytywne doświadczenia z regionalnym budżetem obywatelskim z poprzedniego roku. Władze województwa wprowadziły budżet obywatelski na podstawie uchwały XVI/223/15 sejmiku województwa małopolskiego z 23 listopada 2015 roku.

W ramach pierwszej edycji budżetu zrealizowano 46 zdań, a w całym projekcie wzięło udział blisko 80 tysięcy mieszkańców regionu. Przy czym warto zauważyć, że samych mieszkańców Krakowa było około 19 tysięcy. Pilotażowa wersja budżetu spotkała się z dużym zainteresowaniem Małopolan, gdyż zgłosili oni aż 204 zadania do realizacji. Wśród zadań subregionalnych zwyciężył projekt „Poprawa bezpieczeństwa na drogach wojewódzkich w gminach Biskupice, Czernichów, Kocmyrzów-Luborzyca, Liszki, Skawina, Zabierzów i Zielonki". Z kolei w kategorii projektów powiatowych najwięcej głosów uzyskał projekt „Nic dwa razy się nie zdarzy", który skierowany był do osób niepełnosprawnych i ich rodzin. Zgłoszone do głosowania projekty są odzwierciedleniem najpilniejszych potrzeb mieszkańców regionu, którzy zmobilizowali się i wspólnie zagłosowali na przedstawione propozycje.

Pionierska inicjatywa samorządu małopolskiego została pozytywnie oceniona przez mieszkańców, którzy licznie wzięli udział w głosowaniu. Co więcej, małopolski budżet obywatelski stał się inspiracją do wprowadzenia takiego samego narzędzia w regionie opolskim. Chęć wprowadzenia budżetu partycypacyjnego zgłosili także radni sejmiku z województw dolnośląskiego i podkarpackiego samorządu regionalnego podczas prac sejmików wojewódzkich.

Podział na subregiony

Cechą charakterystyczną budżetów regionalnych jest ich duży zasięg terytorialny, co je zasadniczo odróżnia od ich lokalnych odpowiedników. W związku z tym samorząd opolski i małopolski zdecydowały się wprowadzić podział na subregiony, w ramach których mieszkańcy będą zgłaszali swoje inicjatywy.

Obywatelski budżet dla województwa opolskiego prowadzony jest odrębnie pięciu subregionów, tj.

1) obejmującego: miasto Opole, powiat opolski

2) obejmującego powiaty: nyski, brzeski

3) obejmującego powiaty: kluczborski, namysłowski, oleski

4) obejmującego powiaty: głubczycki, krapkowicki, prudnicki

5) obejmującego powiaty: strzelecki, kędzierzyńsko-kozielski.

Regulamin budżetu obywatelskiego dla województwa małopolskiego wyróżnia sześć subregionów, tj.:

1) subregion Tarnowskie obejmujący miasto Tarnów oraz powiaty: brzeski, dąbrowski, tarnowski,

2) subregion Sądecki obejmujący miasto Nowy Sącz oraz powiaty: gorlicki, limanowski, nowosądecki,

3) subregion Podhalański obejmujący powiaty: nowotarski, suski oraz tatrzański,