Dr Tomasz Zalasiński: W Trybunale Konstytucyjnym gorzej już nie będzie

W Trybunale Konstytucyjnym nie ma już Julii Przyłębskiej, jej kadencja zakończyła się w poniedziałek. Jak pan ocenia jej ośmioletnie kierowanie tą instytucją?

Jednoznacznie negatywnie. Ostatnie osiem lat to był najgorszy okres w historii Trybunału Konstytucyjnego w Polsce. Instytucja ciesząca się autorytetem w świecie prawniczym i zaufaniem wśród obywateli została doprowadzona na skraj organizacyjnej, merytorycznej, funkcjonalnej oraz etycznej zapaści. Trybunał stał się instytucją wasalną wobec polityków, targaną wewnętrznymi sporami oraz dysfunkcjonalną orzeczniczo. W Trybunale orzekały osoby do tego nieuprawnione, a status prawny prezesa TK rodził poważne wątpliwości prawne, zarówno związane z powołaniem na stanowisko prezesa, jak i kierowaniem TK pomimo upływu kadencji prezesa. Obraz Trybunału za czasów Julii Przyłębskiej dopełniają nietransparentne zmiany w składach orzekających, fatalne statystyki oraz gigantyczne przewlekłości w rozpatrywaniu spraw.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Smutny bilans Trybunału za Julii Przyłębskiej. Dramatyczny spadek liczby orzeczeń

Trybunał Konstytucyjny pod kierownictwem Julii Przyłębskiej wydawał średnio o prawie 60 proc. mniej wyroków rocznie niż za poprzedniego prezesa. Bilans jest smutny, mniejsza efektywność i spadek zaufania.

Czy odejście Julii Przyłębskiej z TK zmieni cokolwiek w funkcjonowaniu tej instytucji?

Gorzej zapewne nie będzie, bo to byłoby trudne. Samo odejście Julii Przyłębskiej z Trybunału sytuacji jednak nie poprawi. Błędy prawne, naruszanie standardów praworządności, topniejąca niezależność i rosnące upolitycznienie Trybunału, to proces który trwał latami. Bardzo trudno będzie go odwrócić, tym bardziej, że niezbędne zmiany nie mogą mieć charakteru odwetowego i rewolucyjnego. Nie sposób bowiem przywracać praworządności nieprawymi metodami.

Hipotetyczna szansa na kompleksową zmianę Trybunału jednak jest. Sejm uchwalił bowiem dwie ustawy reformujące TK, zablokował je prezydent i skierował do Trybunału. Ten miał się nimi zająć w poniedziałek, jednak sprawa spadła z wokandy. Co dalej z reformą TK?

To prawda, zespół ekspertów prawnych Fundacji Stefana Batorego opracował apolityczną i ekspercką koncepcję systemowej reformy Trybunału Konstytucyjnego, która przybrała formę projektu ustawy i po szerokich konsultacjach została przyjęta przez większość parlamentarną. Prezydent odmówił jednak jej podpisania i skierował do Trybunału Konstytucyjnego. Zarzuty postawione przez prezydenta trudno jednak uznać za zasadne, poza tym dotyczą one nielicznych przepisów ustawy o TK i przepisów ją wprowadzających. Trudno zatem znaleźć podstawy dla stwierdzenia niezgodności całości tych projektów z konstytucją nawet przez Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie. Gdyby jednak tak się stało, to projekty te będą mogły ponownie stać się przedmiotem inicjatywy ustawodawczej.

Pewne zastrzeżenia do rządowych planów naprawy TK formułuje Komisja Wenecka. Z doniesień medialnych wiemy, że komisja przede wszystkim nie zgadza się na wygaszenie kadencji wszystkich obecnych sędziów TK. Według komisji jest to niedopuszczalne i prawidłowo powołani sędziowie TK powinni dotrwać do końca ich kadencji. Czy minister Adam Bodnar powinien zatem zrewidować plany reformy?

Nie ma wątpliwości, że zarówno Komisji Weneckiej, jak i Ministerstwu Sprawiedliwości oraz licznym organizacjom społecznym skupionym wokół idei praworządności zależy na niezwłocznym przywróceniu w działalności TK standardów niezależności i apolityczności. Dyskusja pojawia się w zakresie metody przywracania praworządności. Rozumiem Komisję Wenecką i jej głębokie przywiązanie do zasady nieusuwalności sędziów. Projekty ustaw przyjęte przez większość parlamentarną w pełni tę zasadę uwzględniają i do ich treści Komisja Wenecka nie zgłasza istotnych zastrzeżeń. Usunięcie sędziów TK z zajmowanych stanowisk przewiduje natomiast projekt noweli konstytucyjnej będący inicjatywą ustawodawczą Senatu. W tym zakresie Komisja Wenecka przedstawia zastrzeżenia. Pamiętajmy jednak, że mamy do czynienia z projektem zmiany konstytucyjnej, w której ustrojodawca dysponuje pełną swobodą w zakresie reformowania, przekształcania, likwidowania lub powoływania nowych instytucji publicznych. Warto także zauważyć, że projekt przewiduje prawo do przejścia sędziów w stan spoczynku. Istotne znaczenie ma także fakt, że projekt zmian konstytucyjnych dotyczy instytucji dysfunkcjonalnej orzeczniczo, niespełniającej minimalnych standardów niezależności i apolityczności. Stan, w jakim obecnie znajduje się TK, musi zostać wzięty pod uwagę przy interpretacji stanowiska Komisji Weneckiej.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Ekspert: w Trybunale Konstytucyjnym będzie więcej bezwzględnej polityki

Powołanie Bogdana Święczkowskiego na prezesa Trybunału Konstytucyjnego oznacza, że może być tam więcej twardej i bezwzględnej polityki, która będzie wpływać na kierunek wydawanych orzeczeń – uważa dr Tomasz Zalasiński, konstytucjonalista.

Czy opinia Komisji Weneckiej może przyczynić się do tego, że na reformę Trybunału trzeba będzie czekać wiele lat?