TSUE: delegowanie sędziów w Polsce niezgodne z prawem UE

TSUE wyjaśnił, że przepisy dotyczące delegowania muszą przewidywać gwarancje, że nie będzie ono wykorzystane do politycznej kontroli treści orzeczeń sądowych, zwłaszcza w obszarze prawa karnego. Jest to niezbędne do zagwarantowania niezawisłości sędziowskiej.

Wtorkowy wyrok został wydany w siedmiu sprawach karnych toczących się przed Sądem Okręgowym w Warszawie. Sąd ten miał wątpliwości, czy w sprawach tych prawidłowo obsadzono (zgodnie z prawem polskim i unijnym) składy orzekające, gdyż w każdym z nich zasiada sędzia delegowany na podstawie decyzji Ministra Sprawiedliwości wydanej na mocy ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Czytaj więcej:

Sądy i Prokuratura

Ryszard Sadlik: Delegacje sędziów – potrzeby i wątpliwości

Przewlekłość postępowania może prowadzić do bezprzedmiotowości ochrony praw jednostki.

Pro

W myśl polskich przepisów dotyczących delegowania sędziów, Minister Sprawiedliwości może delegować sędziego do sądu karnego wyższej instancji na podstawie kryteriów, które nie są publicznie znane, a decyzja o delegowaniu sędziego jest wyłączona spod kontroli sądowej. Ponadto Minister Sprawiedliwości może odwołać sędziego z tego delegowania w każdym czasie, przy czym takie odwołanie nie podlega określonym wcześniej kryteriom prawnym i nie musi być umotywowane.

Te przepisy wzbudziły wątpliwości Sądu Okręgowego. O ile bowiem fakt, że Minister Sprawiedliwości może delegować sędziego do pełnienia obowiązków sędziego lub czynności administracyjnych w innym sądzie wyłącznie za jego zgodą, stanowi istotne zabezpieczenie proceduralne, o tyle istnieje szereg elementów, które dają Ministrowi Sprawiedliwości możliwość wywierania wpływu na tych sędziów co może naruszać ich niezawisłość.

Sąd Okręgowy w Warszawie zwrócił się do Trybunału UE w Luksemburgu z pytaniem o zgodność polskich przepisów z Traktatem o Unii europejskiej. Poprosił też o wskazanie, czy przepisy te naruszają zasadę domniemania niewinności wynikającą w szczególności z dyrektywy unijnej w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym.

Odwołanie jak dyscyplinarka

Jak wskazał TSUE, aby uniknąć uznaniowości i ryzyka manipulacji, decyzja dotycząca delegowania sędziego i decyzja o zakończeniu tego delegowania powinny być podejmowane na podstawie znanych wcześniej kryteriów i być należycie uzasadnione.

- Ponieważ odwołanie sędziego z delegowania bez jego zgody może spowodować dla niego skutki analogiczne do tych, z którymi wiążą się kary dyscyplinarne, taki środek powinien podlegać zaskarżeniu na drodze sądowej zgodnie z procedurą w pełni gwarantującą prawo do obrony - uważa TSUE. - Co więcej, zważywszy, że Minister Sprawiedliwości sprawuje zarazem urząd Prokuratora Generalnego, ma on w danej sprawie karnej władzę zarówno nad prokuratorem, jak i sędziami delegowanymi, co może wzbudzić u jednostek uzasadnione wątpliwości co do bezstronności tych sędziów delegowanych - dodał.

Składy z rzecznikami dyscypliny

Jak zauważył TSUE, sędziowie delegowani zasiadający w składach sędziowskich orzekających w sprawach w postępowaniach przed polskim sądem,  nadal wykonują jednocześnie obowiązki Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych, który jest organem odpowiedzialnym za prowadzenie postępowań dyscyplinarnych w sprawach dotyczących sędziów.

- Tymczasem łączenie tych dwóch funkcji w kontekście, w którym zastępcy rzecznika dyscyplinarnego sędziów są również powoływani przez Ministra Sprawiedliwości, może wzbudzić w przekonaniu obywateli uzasadnione wątpliwości, czy inni członkowie rozpatrywanych składów sędziowskich nie będą podatni na czynniki zewnętrzne - stwierdził TSUE.

W ocenie unijnego Trybunału, wszystko to prowadzi do wniosku, że Minister Sprawiedliwości dysponuje – na podstawie niejawnych kryteriów - uprawnieniem do delegowania sędziów do sądów wyższej instancji oraz do odwoływania ich z delegowania bez obowiązku uzasadniania tej decyzji. A skutek tego jest taki, że w okresie delegowania sędziowie ci nie są objęci gwarancjami niezawisłości i bezstronności, którym powinni podlegać wszyscy sędziowie w państwie prawa.