Katarzyna Batko-Tołuć: Akt łaski może obalić prezydenta

Mam taki sen, że w naszym kraju to jawność przeobraża scenę polityczną. Nagle wyborcy i wyborczynie oceniają partie polityczne pod kątem ich uczciwości. Toczy się poważna debata o granicach jawności i korzyściach z niej wynikających. Politycy wiedzą, że będą rozliczani z tego, jakie decyzje podejmują. I poddają się temu.

Choć od lat działam na rzecz takiego państwa, nie mam złudzeń, że szanse na uczciwość w życiu publicznym są znikome. Ba, jawność wykorzystywana jest w walce politycznej w taki sposób, że nikt już nie rozumie, jakie nią rządzą zasady. Dobrze to widać obecnie na przykładzie jawności zarobków w TVP. Ujawnia się wybiórczo – zależy kto pyta. Przedstawiciele TVP plączą się w zeznaniach – raz twierdzą, że chronią prywatność, innym razem mówią o tajemnicy przedsiębiorcy. Elektorat i tak to kupi.

Czytaj więcej

Prawo karne

Jeszcze jedno ułaskawienie funkcjonariuszy CBA? Jest opinia Bodnara

Prokurator Generalny Adam Bodnar wszczął z urzędu postępowania o ułaskawienie Krzysztofa B. i Grzegorza P., byłych funkcjonariuszy CBA, skazanych razem z Mariuszem Kamińskim i Maciejem Wąsikiem za nadużycia w związku z aferą gruntową.

Skandal ułaskawieniowy na Węgrzech

Dlatego z ogromną sympatią obserwuję to, co dzieje się aktualnie na Węgrzech. Dziesiątki tysięcy ludzi wyszło na ulicę w obronie uczciwości. Bezpośrednim powodem jest wyjście na jaw sprawy ułaskawienia pomocnika pedofila.

Istotne w tej sprawie są co najmniej trzy wątki. Po pierwsze osoba ułaskawiona, Endre K., była jakoś związana z rządzącym Fideszem. Po drugie baza wyborcza Fideszu od kilku lat jest karmiona programem „ochrony dzieci”, który jest potężną kampanią przeciwko nie tylko pedofilii, ale także osobom LGBTQI+. W rezultacie naród węgierski, zwłaszcza w obozie Fideszu, stał się niezwykle wrażliwy na kwestię dzieci. Po trzecie, zaczęły padać pytania, co w tej sytuacji jest jeszcze ukrywane i ile jeszcze podobnych ułaskawień kryje się wśród tych, których udzieliła była już prezydent Katalin Novák.

Dzisiejszy komentatorzy nie zakładają, że Fidesz straci władzę w 2026 r. Raczej nastawiają się na rok 2030. A ja chciałabym postawić tezę, że to się jednak stanie w 2026 r. i że opozycja może wygrać wybory, jeśli postawi na uczciwość. Jako że to podparta jedynie nadzieją futurologia i nie jestem ograniczona przekonaniami o jakości opozycji węgierskiej, zaczynam snuć marzenia i już zazdrościć Węgrom, że po latach liberalnego reżimu rozpocznie się tam prawdziwa odnowa demokracji. Że uczciwość w życiu publicznym stanie się tak samo nośnym hasłem na Węgrzech jak prawa kobiet w Polsce.

Sytuacja na Węgrzech prowadzi mnie jednak także do rozważań o jawności ułaskawień w ogóle. Skoro jedno ujawnione ułaskawienie mogłoby mieć moc rewolucyjną na Węgrzech, to czy jawność takich ułaskawień nie jest warta przynajmniej debaty w Polsce? Na dziś wiemy, że jawne są dane liczbowe o ułaskawieniach. Wiemy też, że sądy administracyjne stawiają wyżej prywatność osób ułaskawionych niż to, co taka niczym nieograniczona prerogatywa prezydenta może zrobić demokracji.

Ułaskawienia Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika były szeroko debatowane. Po pierwszym ułaskawieniu mieli oni objąć ważne stanowiska państwowe. Tutaj jawność była nieunikniona i oczywista. Drugie było obserwowane przez całą Polskę. Ale już jawność ułaskawień Magdaleny Ogórek i Rafała Ziemkiewicza, którzy otrzymali karę grzywny, nie była taka oczywista. Oboje zostali ukarani za wypowiedzi z lutego 2019 r. w programie „W tyle wizji” w TVP Info. Szkalowali Elżbietę Podleśną, psychoterapeutkę i aktywistkę, która wielokrotnie stawała w obronie praw człowieka, że manipuluje pacjentami. I choć ich ułaskawienia nie były jawne, dziennikarze „Rzeczpospolitej” połączyli fakty. Kancelaria Prezydenta poinformowała bowiem o dwóch ułaskawieniach, w których prezydent darował grzywny i zarządził zatarcie skazań. Ten opis pasował do rzeczonych osób. Z czasem te informacje się potwierdziły.

Czy taka informacja nie jest ważna dla polskiej demokracji? Moim zdaniem zgorszenie tymi ułaskawieniami jest zbyt małe. Prerogatywy prezydenta nie podlegają kontroli. Ale czy o to chodzi w demokracji, żeby wykorzystywać prerogatywy do stosowania aktu łaski wobec osób ze swojego obozu politycznego, a nie wtedy, gdy faktycznie dzieje się jakaś krzywda lub rachunki krzywd mogły zostać już wyrównane? Tylko jak mamy się dowiedzieć, jak prezydent wykorzystuje swoją prerogatywę, skoro w większości przypadków nie wiemy, kto i na jakiej zasadzie został ułaskawiony?

Uzasadnienia też niewiele mówią. W przypadku Magdaleny Ogórek i Rafała Ziemkiewicza prezydent napisał, że kierował się zasadami sprawiedliwości oraz racjonalności represji, a także tym, że działania skazanych miały charakter incydentalny. To akurat w ogóle nie pasuje do rzeczywistości.

Polskie sądy są raczej przeciwne ujawnianiu listy osób ułaskawionych. Mają po temu ważkie argumenty. Wskazują, że podanie imienia i nazwiska osoby fizycznej, która została ułaskawiona, mogłoby prowadzić do naruszenia prywatności.