Wszystkie cztery wymienione formy ubezpieczenia społecznego są obowiązkowe tylko w przypadku umowy o pracę. W przypadku umowy zlecenia czy działalności gospodarczej składki na ubezpieczenie chorobowe są dobrowolne. Osób pracujących na umowę o dzieło nie obejmują żadne ubezpieczenia społeczne.
Osoby, które zachorują i mają odprowadzane składki, mogą liczyć na świadczenia z tytułu ubezpieczenia rentowego, wypadkowego lub chorobowego.
Świadczenia z tytułu ubezpieczenia chorobowego w ZUS: Zasiłek chorobowy
Prawo do zasiłku chorobowego przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Osoba ubezpieczona nabywa prawa do zasiłku, gdy niezdolność do pracy trwa powyżej 33 dni lub powyżej 14 dni (w przypadku gdy mowa o osobie powyżej 50. roku życia). Jeżeli czyjaś absencja chorobowa trwa do 33 dni lub do 14 dni – chory ma prawo do wynagrodzenia wypłacanego przez pracodawcę. Zasiłek chorobowy przysługuje za okres trwania niezdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy spowodowana jest gruźlicą lub przypada w okresie ciąży – nie dłużej niż przez 270 dni. Do okresu zasiłkowego wlicza się okres pobierania wynagrodzenia za czas choroby.
Renta z tytułu niezdolności do pracy
Jeżeli ktoś choruje dłużej niż wynosi okres, w jakim można dostawać zasiłek chorobowy i jego stan zdrowia nie pozwala mu na powrót do pracy, może ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy (wypłacaną z tytułu ubezpieczenia rentowego). Uzyskanie tej renty przysługuje osobie, którą uznano za całkowicie lub częściowo niezdolną do wykonywania pracy zarobkowej z powodu stanu zdrowia. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Za częściowo niezdolną do pracy uznaje się natomiast osobę, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do wykonywania pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami. Osoba ubiegająca się o rentę z tytułu niezdolności do pracy musi też spełnić inne wymagania określone w przepisach (np. odpowiednia długość okresów składowych i nieskładkowych).