Zastaw nie zawsze jest skuteczny

Tak uznał [b]Sąd Najwyższy w wyroku z 25 marca 2010 r. (sygn. I CSK 369/09)[/b].

W sprawie, której on dotyczy, zastaw rejestrowy został ustanowiony w umowie ze stycznia 2002 r. na rzecz poprzednika prawnego PKO Banku Hipotecznego SA jako zabezpieczenie spłaty kredytu w kwocie 4,5 mln euro udzielonego spółce z o.o. FPB. Przedmiotem zastawu było 99 proc. udziałów w FPB Media sp. z o.o.

Umowa zastawnicza przewidywała dla banku przejęcie przedmiotu zastawu na własność.

[srodtytul]Bank chce zwolnienia spod egzekucji [/srodtytul]

Ponieważ kredyt nie był spłacany, bank wypowiedział umowę kredytu, zapowiedział przejęcie przedmiotu zastawu, a następnie złożył oświadczenie o przejęciu go na własność, czyli praktycznie o przejęciu spółki. Przesłał informację o tym do kredytobiorcy.

Bank przejął przedmiot zastawu wedle ceny nominalnej wskazanej w umowie zastawniczej i zaksięgował na spłatę długu równowartość 1,5 mln euro. Po dokonaniu wyceny wartości udziałów skorygował jednak zapisy księgowe na 31 grudnia 2002 r., ustalając ich wartość na 31 euro, a następnie zbył udziały na rzecz swojej spółki córki.

Wcześniej, na wniosek banku w W., w którym kredytobiorca (FPB) też był zadłużony, komornik dokonał zajęcia tych udziałów.

W tym stanie rzeczy Bank Hipoteczny SA – zastawnik, powołując się na art. 841 k.c., wystąpił do sądu przeciwko bankowi w W. i jego dłużnikowi – zastawcy, o zwolnienie udziałów spod egzekucji.

Sąd I instancji oddalił to żądanie. W jego ocenie przedmiot zastawu nie został przez Bank Hipoteczny przejęty na własność. Oświadczenie o przejęciu było w świetle[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=265F2B9A1ED4E126CF78D296261C646D?id=309917] ustawy z 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów [/link]nieskuteczne. Sąd II instancji zaaprobował ten wyrok. Wedle sądów przepisy nie wyłączają egzekucji z przedmiotu zastawów, dają tylko zastawnikowi prawo pierwszeństwa w zaspokojeniu się z niego.

[srodtytul]Bez priorytetu dla zastawnika[/srodtytul]

W skardze kasacyjnej Bank Hipoteczny zarzucił naruszenie art. 22 i 23 ustawy z 1996 r. w brzmieniu wówczas obowiązującym. Argumentował, że przepis art. 21a tej ustawy wyłączający możliwość zaspokojenia się przez zastawnika m.in. w drodze przejęcia przedmiotu zastawu na własność, jeśli został on zajęty przez komornika lub inny organ egzekucyjny, wszedł w życie dopiero w styczniu 2009 r. Wcześniej więc zajęcie przedmiotu zastawu przez komornika nie stanowiło takiej przeszkody.

Pełnomocnik banku w W. przekonywał, że rozstrzygnięcie w tej sprawie nie koresponduje ze stanem faktycznym i prawnym, że w ocenie sądów Bank Hipoteczny próbuje w sposób uzurpatorski przejąć spółkę mającą nieruchomość. Chodzi o centrum handlowe warte – według egzekwującego – 23,5 mln zł.

Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną. Słowem, przypieczętował przegraną Banku Hipotecznego. Sędzia Mirosław Bączyk zaznaczył, że także przed wejściem w życie art. 21a wierzyciel nie mógł się zaspokoić z przedmiotu zastawu, jeśli został on zajęty przez komornika lub inny organ egzekucyjny.

Ustawodawca nigdy bowiem nie dał w takiej sytuacji priorytetu zastawnikowi; zasadą jest egzekucja w wersji podstawowej. Do przejęcia przedmiotu zastawu przez powoda nie doszło, a zbycie go przez zastawnika jest wobec wierzycieli, którzy prowadzą egzekucję, nieskuteczne. Jest okazja do skierowania apelu do ustawodawcy, by przemyślał, czy okrzyczany zastaw rejestrowy, który miał być panaceum na wszystkie bolączki systemu zabezpieczeń, jest rzeczywiście tak skuteczny – mówił sędzia.

[srodtytul]Liczy się wartość rynkowa[/srodtytul]

Po zajęciu zastawu – zaznaczył sędzia Mirosław Bączyk – zastawnik może się przyłączyć do egzekucji. Jego prawa są chronione, bo w myśl art. 20 ustawy z 1996 r. wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym ma pierwszeństwo przed innymi wierzytelnościami.

Sędzia odniósł się też do wymogu ścisłego określania w umowie zastawniczej wartości przedmiotu zastawu, jeśli został ustanowiony na udziałach w spółce. Odwołując się do stanowiska zajętego w [b]postanowieniu z 17 lipca 2009 r. (sygn. IV CSK 36/09)[/b], stwierdził, że chodzi o jego wartość rynkową, a nie nominalną.

[ramka][b]Z możliwością przyjęcia [/b]

W myśl art. 22 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=265F2B9A1ED4E126CF78D296261C646D?id=309917]ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów[/link] umowa zastawnicza może przewidywać zaspokojenie zastawnika przez przejęcie przez niego na własność przedmiotu zastawu rejestrowego, jeżeli przedmiotem zastawu:

- są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym,

- są rzeczy, wierzytelności, prawa lub zbiory rzeczy lub praw stanowiące całość gospodarczą, a strony w umowie zastawniczej ściśle oznaczyły wartość przedmiotu zastawu albo określiły sposób ustalenia jego wartości dla zaspokojenia zastawnika,

- jest wierzytelność z rachunku bankowego,