Leszek Bosek, Grzegorz Żmij: O ważności wyborów powinien orzekać Sąd Najwyższy w pełnym składzie

W ostatnim czasie na łamach „Rzeczpospolitej” ukazało się szereg informacji i wypowiedzi dotyczących nadchodzących wyborów prezydenckich w Polsce. Niektóre z nich podkreślają dramatyczny charakter sytuacji, jaka zapanowała w Polsce. W nurt ten wpisuje się wypowiedź SSN Piotra Prusinowskiego pod znamiennym tytułem „W Polsce może być niebawem dwóch prezydentów”, ale i wypowiedź przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej sędziego Sylwestra Marciniaka udzielona DGP („Marciniak: Moje obawy o przebieg wyborów prezydenckich wzrosły”).

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Sędzia SN Piotr Prusinowski: w Polsce może być niebawem dwóch prezydentów

Propozycja marszałka Szymona Hołowni w sprawie wyborów prezydenckich niczego nie naprawi i doprowadzi do jeszcze większego chaosu. Nie mogę orzekać w sprawie ważności wyborów z neosędziami, bo postąpiłbym wbrew przysiędze – twierdzi sędzia Sądu Najwyższego Piotr Prusinowski.

W ostatnich latach wielokrotnie jako profesorowie i sędziowie Sądu Najwyższego wypowiadaliśmy się na temat wymiaru sprawiedliwości i sytuacji, jaka zapanowała w SN. Podjęliśmy również szereg inicjatyw mających na celu zakończenie niszczącego instytucje demokratycznego państwa konfliktu (zob. na przykład wspólny apel Sędziów Sądu Najwyższego z 2002 r.; „Monitor Konstytucyjny” z 18 marca 2022 r., którego byliśmy sygnatariuszami).

Wypowiadaliśmy się jednak – jak nakazują zasady deontologii zawodowej – głównie poprzez wypowiedzi orzecznicze, w tym orzeczenia i zdania odrębne do orzeczeń. Kulminację tych wypowiedzi stanowią zgłoszone przez nas zdania odrębne do uchwały całej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z 3 września 2024 r., stwierdzającej ważność wyborów do Parlamentu Europejskiego zarządzonych na 9 czerwca 2024 r., I NSW 44/2.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Echa wywiadu w „Rzeczpospolitej”. Manowska: Prusinowski narusza powagę urzędu sędziego

Szefowa Sądu Najwyższego Małgorzata Manowska odniosła się w wydanym dziś oświadczeniu do rozmowy, opublikowanej w ostatnich dniach na łamach "Rzeczpospolitej". Naszemu rozmówcy zarzuciła m.in. wprowadzanie opinii publicznej w błąd.

Orzekanie w sprawie ważności ostatnich wyborów do Parlamentu Europejskiego przez Izbę Kontroli i Spraw Publicznych było przedwczesne

W zdaniach tych, które w zasadniczym zarysie są ze sobą zbieżne, wskazaliśmy między innymi na to, że orzekanie w sprawie ważności wyborów przez Izbę Kontroli i Spraw Publicznych było przedwczesne, a zawieszenie postępowania z urzędu, na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. per analogiam oraz w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 336, w zw. z art. 244 § 1 zd. 1 ustawy z 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy – do czasu usunięcia przez ustawodawcę stwierdzonych w utrwalonym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wad proceduralnych – konieczne. Było dla nas jasne, że Sąd Najwyższy orzekając zarówno o protestach, jak i o ważności wyborów do Parlamentu Europejskiego stosuje prawo Unii Europejskiej, a czyniąc to w sposób sprzeczny z tym prawem, narusza zasadę lojalnej współpracy wyrażoną w art. 4 ust. 3 akapit pierwszy Traktatu o Unii Europejskiej (DzU z 2004 r., nr 90, poz. 864/30 ze zm., dalej w skrócie: „TUE”).

Czytaj więcej

Prawnicy

Tuleya: Nie da się państwa bezprawia zbudować bez posłusznych prawników

Nie da się państwa bezprawia zbudować bez pomocy posłusznych prawników i często to posłuszeństwo było wymuszane - tak warszawski sędzia Igor Tuleya skomentował opublikowany raport Prokuratury Krajowej w sprawie śledztw prowadzonych za czasów rządów Prawa i Sprawiedliwości.

Konstytucja ustanawia obowiązek wszystkich władz do przestrzegania prawa europejskiego. Tyczy się to także Sądu Najwyższego

Naszym zdaniem, najistotniejsze jest jednak to, że Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., będąca najwyższym prawem Rzeczypospolitej (art. 8), zaprowadza jasny porządek źródeł prawa. Porządek ten jest jeden i nie jest sprzeczny z system prawa europejskiego i prawa międzynarodowego.

Artykuł 9 Konstytucji stanowi, że Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.

W myśl art. 91 ust. 2 Konstytucji umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

Natomiast zgodnie z art. 91 ust. 3 Konstytucji, jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Czytaj więcej:

Sądy i Prokuratura

Konstytucja, głupcze. Kilka uwag na temat opinii Komisji Weneckiej

Kilka dni temu ukazała się opinia Komisji Weneckiej o czterech pytaniach, które zadał jej minister sprawiedliwości. Aby zrozumieć odpowiedzi i ich sens, należy przybliżyć całe tło kontaktów Polski i komisji.

Pro

Konstytucja, wprowadzając opisany wyżej mechanizm kolizyjnoprawny, ustanawia tym samym obowiązek wszystkich władz Rzeczypospolitej Polskiej, w tym sądów, na czele z Sądem Najwyższym, do przestrzegania prawa Unii Europejskiej oraz prawa tworzonego na forum Rady Europy.

Ponadto, co należy podkreślić, zgodnie z art. 27 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, sporządzonej w Wiedniu 23 maja 1969 r. (DzU z 1990 r., nr 74 poz. 439 ze zm.), strona Konwencji nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez nią traktatu.

O protestach wyborczych i ważności wyborów orzeka zgodnie z Konstytucją RP Sąd Najwyższy. Jest to zgodne z polską tradycją ustrojową. To, czy tryb orzekania ma charakter złożony (czy wyróżnia się fazę rozpoznania indywidualnych protestów oraz fazę orzekania o ważności wyborów, w której Sąd Najwyższy uwzględniania opinie Sądu Najwyższego w przedmiocie protestów) nie zmienia nic w zasadniczej kwestii – tej mianowicie, że w każdej z tych faz musi orzekać niezależny Sąd Najwyższy RP. O skargach wyborczych, protestach i ważności wyborów nie może więc orzekać parlament ani trybunał.

Czytaj więcej

Prawo w Polsce

Ustawa Hołowni. Prof. Wróbel: nie będziemy uczestniczyć w fikcjach

Gdyby próbowano tworzyć składy mieszane, to my nie będziemy uczestniczyć w fikcjach - zapowiedział sędzia Sądu Najwyższego, prof. Włodzimierz Wróbel, komentując tzw. ustawę incydentalną marszałka Szymona Hołowni.

Obowiązkiem Sądu Najwyższego jest badanie niezależności Krajowej Rady Sądownictwa

Zwracaliśmy także uwagę na to, że w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 8 stycznia 2020 r., I NOZP 3/19, mającej moc zasady prawnej, Sąd Najwyższy stwierdził, że obowiązkiem SN jest badanie niezależności Krajowej Rady Sądownictwa, a w przypadku stwierdzenia braku niezależności uchylanie podejmowanych przez nią uchwał jako niezgodnych z prawem. Podstawą tego rozstrzygnięcia było uznanie, że państwa członkowskie oraz Unia Europejska bazuje na wzajemnym zaufaniu.

Z tego względu, zgodnie z zasadą lojalnej współpracy wyrażoną w art. 4 ust. 3 akapit pierwszy TUE – Państwa Członkowskie zapewniają na swym terytorium stosowanie i poszanowanie prawa Unii oraz podejmują w tym celu środki służące zapewnieniu wykonania zobowiązań wynikających z traktatów lub aktów instytucji Unii. Realizacji celów Unii służyć ma system sądowniczy, na który składa się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz sądy Państw Członkowskich.

Zapewnienie jednolitego stosowania prawa Unii na całym jej obszarze wymaga ścisłej współpracy Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz sądów państw członkowskich. Jej ramy wyznacza procedura odesłania prejudycjalnego przewidziana w art. 267 TFUE, która, ustanawiając dialog między sądami, zwłaszcza między Trybunałem a sądami ostatniej instancji Państw Członkowskich, ma na celu zapewnienie jednolitej wykładni prawa Unii, umożliwiając tym samym zapewnienie jego spójności, skuteczności i autonomii.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Piotr Kardas, Maciej Gutowski: ostentacja i prowokacja

Co jest gorsze: ustawa kagańcowa czy próba odrzucenia wyroku TSUE przez nadanie mocy zasady prawnej uchwale sędziów SN wyłonionych przez neo-KRS?

Nie ulega zatem wątpliwości, iż każdy sąd krajowy, a zwłaszcza sąd ostatniej instancji w Państwie Członkowskim Unii, działający w ramach swojej właściwości, ma obowiązek, zgodnie z zasadą lojalnej współpracy, stosować prawo Unii i zapewnić ochronę uprawnień wynikających z tego prawa dla jednostek.

W wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Wielka Izba) z 6 marca 2018 r., C-284/16 pokreślono, że obowiązek ten, zgodnie z art. 19 TUE, wymaga zapewnienia pełnego i jednolitego stosowania prawa Unii we wszystkich państwach członkowskich, jak również ochrony sądowej praw, jakie podmioty prawa wywodzą z prawa Unii (zob. podobnie opinia 1/09; porozumienie ustanawiające jednolity system rozstrzygania sporów patentowych) z 8 marca 2011 r., EU:C:2011:123, pkt 68, opinia 2/13 (przystąpienie Unii do EKPC) z 18 grudnia 2014 r., pkt 175; a także wyrok z 27 lutego 2018 r., Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16, pkt 33). Gwarancją prawidłowej realizacji tego obowiązku jest procedura odesłania prejudycjalnego przewidziana w art. 267 TFUE, która ma na celu zapewnienie jednolitej wykładni prawa Unii, umożliwiając tym samym zapewnienie jego spójności, pełnej skuteczności i autonomii oraz wreszcie szczególnego charakteru prawa ustanowionego w traktatach (opinia 2/13 - przystąpienie Unii do EKPC - z 18 grudnia 2014 r, pkt 176 i przytoczone tam orzecznictwo.

Czytaj więcej

Polityka

Bruksela ocenia praworządność państw UE. W Polsce wyraźna poprawa

Po raz pierwszy w historii unijnych raportów o praworządności Polska nie jest na cenzurowanym. Bruksela wytyka łamanie praworządności Węgrom i deklaruje: to nie są podwójne standardy.

Na sądach ostatniej instancji spoczywa szczególny obowiązek zagwarantowania jednolitości wykładni i stosowania prawa Unii

Na sądach ostatniej instancji Państw Członkowskich spoczywa przy tym szczególny obowiązek zagwarantowania jednolitości wykładni i stosowania prawa Unii. Wymaga on także, w sytuacji braku możliwości zagwarantowania zgodnej z prawem Unii wykładni i stosowania prawa Unii w inny sposób, zawieszenia postępowania do czasu usunięcia stanu naruszenia prawa (zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z: 5 marca 2024 r., I NKRS 76/21;19 marca 2024 r. I NKRS 7/23, I NKRS 34/23, I NKRS 45/23, I NKRS 70/23; 20 marca 2024 r., I NKRS 8/23, I NKRS 44/23, I NKRS 59/23, I NKRS 69/23, I NKRS 82/23, I NKRS 93/23; 26 marca 2024 r., II NSKP 55/23, II NSKP 70/23; 9 kwietnia 2024 r., II NSNc 242/23, II NSNc 258/23; II NSNc 345/23; 23 kwietnia 2024 r. II NSNc 167/23; II NSNc 280/23; II NSNc 291/23, II NSNc 308/23; 8 maja 2024 r., II NSNc 18/24; 22 maja 2024, III CB 28/24; 8 lipca 2024 r.: I NSW 21/24, NSW 36/24; 9 lipca 2024, I NSW 23/24; 18 lipca 2024 r, II NSK 2/24, II NSK 39/24; II NSNc 397/23, II NSNc 414/23, II NSNc 430/23, II NSNc 446/23; II NSNc 456/23, II NSNc 469/23, II NSNc 478/23; II NSNc 491/23, II NSNc 503/23; 27 sierpnia 2024 r., I NSW 50 /24, 3 września 2024, I NSW 51/24).

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Sędzia Tuleya po roku rządów Tuska: chaos większy niż za PiS

Jestem rozczarowany. Sprawa neosędziów nadal jest nierozwiązana. Odnoszę wrażenie, że w polskim wymiarze sprawiedliwości zamieszanie i chaos są większe niż za rządów PiS. Nadal jesteśmy na etapie mozolnej odbudowy praworządności – uważa sędzia Igor Tuleya.

Co wynika z orzecznictwa TSUE i ETPC

W wyroku (Wielka Izba) Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 21 grudnia 2023 r., C-718/21 przesądzono, że Krajowa Rada Sądownictwa ukształtowana w trybie określonym przepisami ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2018 r., poz. 3), nie jest organem niezależnym od władzy wykonawczej i ustawodawczej, a orzeczenia Sądu Najwyższego – Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych są obarczone wadą procesową. W związku z tym Trybunał Sprawiedliwości uznał, że nie ma kompetencji traktatowej do udzielania merytorycznych odpowiedzi na pytania prejudycjalne w przedmiocie wykładni prawa Unii, przedkładanych przez tak ukształtowany Sąd Najwyższy.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

TSUE odmawia rozpoznania pytania Izby Kontroli Nadzwyczajnej SN

Z uwagi na całokształt okoliczności związanych z powołaniem sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych polskiego Sądu Najwyższego, skład orzekający tej izby nie jest „sądem” w rozumieniu prawa Unii. W konsekwencji Trybunał nie bada co do istoty pytań prejudycjalnych przedstawionych przez ten organ - to sedno czwartkowego wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej podkreślił, że dotyczy to m.in. spraw z protestów wyborczych i protestów związanych z przeprowadzeniem referendów oraz innych spraw z zakresu prawa publicznego przypisanych ustawą krajową do właściwości Sądu Najwyższego – Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (pkt 52,66).

Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 23 listopada 2023 r. w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce (skarga nr 50849/21), stwierdził natomiast tzw. systemowe naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności i wyznaczył termin na jego usunięcie. W uzasadnieniu wyjaśnił, że przyczyną stwierdzonej wady procesowej jest przede wszystkim wydanie orzeczenia przez Sąd Najwyższy ukształtowany z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa działającej na podstawie ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2018 r., poz. 3).

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Stanisław Biernat: Czy Izba Kontroli nie jest sądem w całości czy tylko częściowo ?

Czy Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN nie ma statusu sądu w całości czy tylko częściowo?

Bez względu na ocenę wymienionych orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, oczywiste jest, że ukształtowana nimi wykładnia prawa nie ulegnie zmianie, jeżeli ustawodawca polski nie podejmie żadnych działań. Terminy na rozpoznanie skarg wyborczych, protestów wyborczych oraz orzeczenie o ważności wyborów na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, nie zmieniają obiektywnie tego stanu rzeczy i nie uzasadniają orzekania z naruszeniem prawa Unii i prawa międzynarodowego.

Obiektywne reguły ustalania składów orzekających są fundamentalnym warunkiem zaufania do sądownictwa

Zwracaliśmy nadto uwagę na istotną różnicę dotyczącą orzekania przez Sąd Najwyższy w składzie ustalonym w sposób nie pozostawiający żadnej wątpliwości co do tego, czy skład został ustalony w sposób obiektywny, wolny od jakiegokolwiek wpływu czynników wewnętrznych lub zewnętrznych, od składu wyznaczanego w inny sposób. Obiektywne reguły ustalania składów orzekających są fundamentalnym warunkiem zaufania do sądownictwa. Jeżeli o składzie orzekającym przesądza więc wprost ustawa, to ma to znaczenie w kontekście formułowanego postulatu losowania składów i orzekania o ważności wyborów przez cały skład Sądu Najwyższego.