Zwykły sędzia i liniowy prokurator

Co gorsza, nie wszystkie są od razu dostrzegalne. Niektóre grasują w naszym wnętrzu. Część pustoszy najświatlejsze umysły, zapełniając ubytki eklektyczną miazgą. W świecie dekodowanym przez nową zawartość mózgowia nie ma autorytetów ani barier, wszystko wydaje się w zasięgu ręki, największe nonsensy uchodzą za prawdy objawione. Ideologiczne waśnie potrafią odgrodzić jednych od drugich rowem nie do przebycia, a litery prawa – przeistoczyć się w substancję o właściwościach ektoplazmy, która wydostaje się z twarzoczaszki medium, lśni tajemnym blaskiem, wszelako nic to nie znaczy. Medium może zaś zaimprowizować dowolny seans spirytystyczny, jako że prawo to właśnie ono.

Najbardziej mnie boli, gdy tego typu osobliwości rejestruje się na obszarze, który oschły język ustaw pragmatycznych nazywa „działem administracji rządowej sprawiedliwość". No, ale dosyć smętnych metafor.

Ja to rozumiem inaczej

Chyba nie byłam jedyną osobą skonfundowaną felietonem sędziego Arkadiusza Krupy „Nie ma już szans, by wrócić do punktu wyjścia" („Rzeczpospolita" z 22 sierpnia). Zaniepokoiło mnie już preludium poświęcone apelowi Stałego Prezydium Forum Współpracy Sędziów, aby sędziowie nie wyrażali zgody na objęcie stanowisk i funkcji w trybie znowelizowanej ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (dalej: u.s.p.). Inaczej rozumiem lojalność wobec swojego środowiska w walce o priorytety, chociażby miotały mną wątpliwości co do używanych środków. Spory o taktykę walki rozgrywałabym w kręgu wewnętrznym. Inaczej wyobrażam sobie również własny komunikat, że mam kwalifikacje i czuję gotowość do awansu lub wyróżnienia w pracy. Nie wyobrażam sobie autoreklamy metodą podrywania autorytetu współzawodników. Mam odrazę do czarnej propagandy. Czytając tekst po raz pierwszy, analizy wynurzeń pana sędziego w tej konstelacji nie ukończyłam. Przygnębiona, przeskoczyłam do kolejnego wątku. Zaczynał się mniej obrazoburczo: od próby ustalenia terminu, w którym rozpoczął się proces psucia polskiego prawa. Oczywiście, że nie stało się to dwa lata temu. Raczej też nie akurat wtedy, gdy w poprzedniej kadencji parlamentu, tuż przed jej upływem, zrelatywizowano zasadę, że sędziowie, a przy okazji i prokuratorzy za wykroczenia odpowiadają wyłącznie dyscyplinarnie (DzU z 2015 r., poz. 1309). Efekt zepsutego prawa wywołuje każda inicjatywa ustawodawcza wynikająca z pobudek populistycznych, przygotowywana na Wojtkowe oko w zaciszu gabinetów politycznych, puszczana potem w eter na chybił trafił w nadziei, że niedoedukowani wyborcy kupią ją na pniu.

Grzywna w drodze mandatu karnego nakładana na sędziego za jego zgodą, jeżeli udowodni mu się popełnienie wykroczenia drogowego, rzeczywiście może być poczytywana za dziurkę w idei ległej u podstaw art. 181 konstytucji, jednakże nie w nim samym. Z przepisu tego nie da się wywieść twardej zasady, która gwarantowałaby sędziom, nie wspominając o prokuratorach, immunitet materialnoprawny przekształcający odpowiedzialność wykroczeniową w dyscyplinarną. Na wspólnym, jakkolwiek by było, poletku obserwowaliśmy większe anomalie. Dość wspomnieć weryfikację kadry prokuratorskiej w 1990 r. bez ustawowych przepisów proceduralnych. I karykaturę procedury weryfikacyjnej w prokuraturze na szczeblach regionu (poprzednio: apelacji) oraz centrali z mocą od 4 marca 2016 r., skutkującą niespotykanymi od dekady desantami kadrowymi między szczytem drabiny a dołem.

Nie przesadzajmy z wrażliwością na nasze krzywdy, bo znów ktoś nas złapie za słówko. Polamentujmy lepiej nad dziurami w prawie przekładającymi się na fakty obiektywne, rozsadzającymi fundamenty systemu, uchwytnymi dla przeciętnego Kowalskiego.

Oby miała rację

Ułożywszy takiej treści ripostę, coś mi podszepnęło, by wrócić do frazy, w którą się nie wgłębiłam. Bogu dzięki. Odnalazłam tam myśl, w świetle której sędziowskie dąsy z powodu mandatów można obrócić w zaloty. Autor, odcinając się od rzeczonego apelu, oprotestował zwłaszcza puentę z ostrzeżeniem przed ostracyzmem każdego, kto się nie podporządkuje. Dlatego że, jak poetycko ujął, byłaby to retorsja za – tu warto przytoczyć w oryginale – „coś, co wynika z ustawy, uchwalonej przez parlament w stylu, i owszem, podłym i nikczemnym – ale jednak uchwalonej". Zmartwiałam, dotarłszy do epitetów pod adresem Sądu Najwyższego, jakoby uprawiał „radosną i jakże często sprzeczną ze sobą twórczość orzeczniczą". Ręce mi opadły w chwili, kiedy ów protest song przerodził się w telenowelowy płaczliwiec o samotności „zwykłych sędziów".

Powiem szczerze: irytuje mnie określenie „zwykły sędzia", tak samo jak bezrefleksyjna zbitka frazeologiczna „liniowy prokurator". Obu używa się dla zaakcentowania, że kolegę po fachu, chociaż zaszedł wyżej w hierarchii zawodowej, z jakichś względów trzeba zmarginalizować. Pierwszym, w równoważnej formie „prawdziwy sędzia", chętnie posługuje się sędzia Barbara Piwnik, która w przededniu uchwalenia wzmiankowanej nowelizacji u.s.p. przekonywała, że godnym takiego miana włos z głowy nie spadnie (zob. „Piwnik: prawdziwi sędziowie nie muszą się bać", „Rzeczpospolita" z 26 czerwca). Oby miała choć odrobinę racji, cokolwiek by to znaczyło. Z zasadniczych przyczyn nie popieram natomiast aktywności autorki we wrzawie wokół incydentów korzystania w TK z pomocy zewnętrznej przy sporządzaniu uzasadnień do orzeczeń (w insynuacje, że pomoc obejmowała także komparycje, nie uwierzę, dopóki ktoś mi nie pokaże „ściągi"). Nie wiem, czemu ma służyć deklaracja w brzmieniu: „uzasadnienia do moich wyroków piszę sama" (zob. „Uzasadnienia do moich wyroków piszę sama", „Rzeczpospolita" z 4 września).

Warsztat autarkiczny preferuje nie tylko pani sędzia. Dla prokuratorów, oprócz – zachowajmy klasę – wybrańców losu, jest to nieuchronna konieczność. Łudzę się, że czas, jaki spędziłam w bibliotekach czy w zaułkach SIP LEX oraz LEGALIS, pragnąc solidnie przygotować propozycję rozstrzygnięcia danego zagadnienia prawnego (ech, ten zbieg idealny przestępstwa powszechnego i skarbowego, ten podmiot występku prania pieniędzy!), kiedyś Sąd Ostateczny zaliczy na poczet kary wiekuistej za me grzechy. Ale żebym miała się z tym obnosić? Do służby w prokuraturze ani w sądownictwie, od 30 lat z całkiem niezłym żołdem, nikt nikogo nie zmuszał. Aż się prosi, by zapytać koleżankę z bratniej branży o intencje jej zwierzeń.

A zawsze tak bardzo zazdrościłam sędziom jedności. Ich korpus postrzegałam jako monolit. W najgorszym razie z niegroźnymi wykwitami. I co teraz powiem wieszczom z mojej parafii, gdy w odpowiedzi na zarzuty przeciwko chybionym zmianom w ustroju i organizacji prokuratury ponownie odparują, że reformę wprowadzono dla dobra liniowych prokuratorów? Czyli – konkludentnie – kogoś lepszego niż pisząca te słowa czy zdobywcy podobnych karier normalną koleją rzeczy.

Istne perełki

Z jednym motywem krępowałam się wszakże wyjść przed szereg. Porównywalnych kuriozów długo szukać nie musiałam. Wybrałam istne perełki. Oto pierwsza.

Wstępnie zauważmy, że obywatel, niekoniecznie prawnik, który na co dzień obcuje z prasą rangi co najmniej „Rzeczpospolitej", widzi gołym okiem, kto jest kim na samej górze. Popatrzmy przykładowo na prof. Michała Królikowskiego. Nie we wszystkim w przeszłości się z nim zgadzałam, nie podzielałam entuzjazmu do przeflancowania w pośpiechu na grunt krajowego procesu karnego ablegrów kontradyktoryjności (i to w najsztywniejszej postaci), byłam grzeczniej traktowana przez teoretyków prawa, lecz szczerze przyznaję, że jest to ogromna głowa i wielki autorytet, bez znaczącej liczby konkurentów w swojej populacji. Z zapartym tchem czekam na wkład pana profesora w reformę SN i KRS. Wierzę, że jeśli uda mu się wkroczyć do akcji, zyskają wszyscy sędziowie, a nie jedynie „zwykli", tudzież „prawdziwi". Zmieszała mnie enuncjacja, iżby w walce o wpływy na kształt rodzimego prawa szedł on krok w krok z podsekretarzem stanu w MS dr. Marcinem Warchołem, towarzyszem z Instytutu Prawa Karnego UW i palestry (E. Ivanova: „Namaszczeni, gorliwi, karni", „Gazeta Wyborcza" z 9–10 września). Nie uzurpuję sobie prawa do oceny działalności naukowców w polityce. Oczekuję jednak jasnych kryteriów, wedle których oceniają taką działalność inni, o ile czynią to publicznie. Przypadkowo drugiego z panów znam lepiej. Zetknęliśmy się kilkakrotnie w SN oraz w 2008 r., podczas konferencji poświęconej przejętemu niebawem przez klub parlamentarny PO, w następnym rozdaniu podrzuconemu Ruchowi Palikota i przezeń pogrzebanemu projektowi ustawy restytuującej instytucję sędziego śledczego (dalej: projekt). Przypomnijmy, że za projekt świecił oczami prof. Piotr Kruszyński. Kto go napisał, nikt dzisiaj nie chce pamiętać. W mojej pamięci utkwił tymczasem znamienny szczegół. Była to rozmowa z dwojgiem młodych pracowników naukowych Wydziału Prawa UW, a zarazem adwokatów, proszących mnie z wypiekami na twarzy o radę, jak poprawić promowane dzieło, aby do czegoś się nadawało. Jednym z rozmówców był pan wiceminister. Niestety, nie przekazałam im dobrych wieści. Metodyka prac nad projektem w lwiej części ograniczała się do zastąpienia w przepisach k.p.k. o czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym wyrazu „sąd" wyrażeniem „sędzia śledczy". Zapomniano o regulacjach prawnoustrojowych. Koncepcja zakrawała na nieporozumienie. Pech sprawił, że propozycje zmian naniesiono na nieaktualny tekst ustawy. Niewiele doskonalszą wersję projektu ówczesna większość parlamentarna puściła do zaopiniowania ścieżką oficjalną (zob. B. Mik: „Pomysł restytucji sędziego śledczego, czyli reforma bez reform", „Rzeczpospolita" z 4 września 2008 r.). Słowem, szok, a szczerze powiedziawszy, obciach.