Tomasz Kubin: Problem migracji jest nierozwiązywalny

Anglią wstrząsnęły dopiero co gwałtowne manifestacje skierowane przeciwko imigrantom. Migracja to także jeden z głównych tematów kampanii prezydenckiej w USA. W Polsce, dzięki spadkowi napięcia na granicy z Białorusią, temat chwilowo przycichł. Jednak wróci, i to raczej prędzej niż później. Po pierwsze dlatego, że migracja jest we współczesnym świecie zagadnieniem bardzo użytecznym politycznie. Po drugie, jest problemem w swojej istocie niemożliwym do trwałego rozwiązania. 

Zmiana klimatu zmusi wielu ludzi do migracji. Zachód sam się prosił o ten problem

Deklaracje polityków, instytucji czy organizacji zachodnich o „skutecznej ochronie i kontroli granic”, „efektywnej polityce migracyjnej” itp. są tylko zaklęciami, które mają stwarzać pozory działania i sprawczości. A jest tak dlatego, że w ramach szerokiego problemu migracji mamy do czynienia z przynajmniej kilkoma niemożliwymi do rozwiązania sprzecznościami. Co więcej, będący głównym celem migracji Zachód (Ameryka Północna i Europa) w znaczącym stopniu przyczynił się do ich zaistnienia.

Problem nasila się od dekady, ale oczywiście nie jest niczym nowym: ludzie zawsze przemieszczali się w poszukiwaniu miejsc, w których było więcej zasobów i warunki do życia były łatwiejsze. Bardzo często wiązało się to z koniecznością walki o te zasoby z innymi ludźmi, którzy je kontrolowali. Nierzadko była to walka nie tyle o lepsze życie, ile w ogóle o przetrwanie – jeśli warunki w miejscu zamieszkania były tak trudne, że przeżycie w nich było niemożliwe, wybór był oczywisty: podjęcie ryzyka migracji i nawet związanej z nią śmierci było racjonalną decyzją. 

O tym banalnym mechanizmie warto pamiętać, gdyż jedną z najważniejszych przyczyn migracji są już obecnie, i coraz mocniej będą w przyszłości, następstwa zmian klimatu: na coraz większych obszarach Ziemi coraz trudniej będzie przeżyć. Jeśli więc ludzie do tej pory tam żyjący nie będą w stanie sobie radzić, to po prostu nie będą mieli wyjścia i przyjdą do nas, tzn. na geograficzną Północ, czyli cywilizacyjny Zachód. Jeśli przyjąć, że do zmian klimatu przyczyniła się aktywność gospodarcza człowieka, to trzeba sobie powiedzieć, że była to działalność przede wszystkim właśnie nasza, Zachodu. Bo to państwa zachodnie wyemitowały w ostatnich dwóch stuleciach większość gazów cieplarnianych. Na węglowodorach i przemyśle zbudowaliśmy swoje bogactwo, ale negatywne konsekwencje takiego rozwoju teraz najmocniej ponoszą inni.  

Co więcej, nie za bardzo mamy ochotę tym bogactwem się dzielić. Oczywiście, od dekad prowadzimy politykę rozwojową czy humanitarną, ale przeznaczane na te cele środki są relatywnie niewielkie i taka sama jest ich efektywność. Znacznie więcej inwestujemy, ale przede wszystkim po to, aby zarobić. A przy okazji mamy też m.in. surowce, tańsze towary, ,,brudny” przemysł dalej od swojego podwórka itd. W efekcie różnice majątkowe w skali międzynarodowej systematycznie rosną. A mieszkańcy tzw. globalnego Południa – to istotna różnica w porównaniu z przeszłością – dziś już doskonale zdają sobie z tych różnic sprawę, i to m.in. dzięki naszym wynalazkom, czyli telewizji i internetowi.

Czy polityka włączania imigrantów do społeczeństw zachodnich dobrze działa? Tylko tak nam się zdawało

Niektóre państwa Zachodu od dekad prowadzą politykę migracyjną, którą z pewnej perspektywy można uznać za konsekwentną i w pewnym kontekście skuteczną. Paradoksalnie, często przyczynia się ona do pogłębienia problemu migracji. Chodzi o to, że wiele państw w ramach swoich polityk migracyjnych dokonuje swoistej selekcji ludzi, którzy mogą się w tych krajach legalnie osiedlić. Zazwyczaj są to osoby relatywnie młode i wykształcone. Dla kraju przyjmującego to wygodne i opłacalne, ale wyjazd młodych, wykształconych (czasami za środki publiczne), ambitnych ludzi bardzo osłabia perspektywy rozwoju krajów ich pochodzenia, a to w efekcie czynnik sprzyjający migracji innych, już mniej ,,pożądanych” na Zachodzie.

Bardzo często w wielu starzejących się państwach Zachodu napływ imigrantów jest korzystny, a nawet niezbędny z powodów gospodarczych – mamy siłę roboczą, która wypełnia luki na rynku pracy i poprawia konkurencyjność przedsiębiorstw. Jednak postrzeganie imigrantów z perspektywy tylko ekonomicznej to nieporozumienie – bo nie przybywają same ręce do pracy, ale ludzie, ze swoimi wartościami, religią, stylem życia, zachowaniami w przestrzeni publicznej i prywatnej, poglądami politycznymi itd. Bardzo często są one trudne albo niemożliwe do pogodzenia z zachodnimi. 

Nie ma się co oszukiwać: nie wszyscy imigranci mają ochotę solidnie pracować na swoje utrzymanie i żyć zgodnie z wartościami i zasadami społeczeństw, do których przybywają. Dopóki przybyszów jest relatywnie niewielu, przez pewien czas możliwe jest współistnienie, m.in. dzięki zachodniej tolerancji i otwartości. Z czasem zauważamy jednak, że nasze wartości działają tylko ,,w jedną stronę” i są nadużywane. 

Przykłady państw UE pokazują, że chyba tylko wydawało nam się, że polityki włączające migrantów do społeczeństw zachodnich działają. Gdy liczba imigrantów przekroczy w danej społeczności pewien poziom (chyba niemożliwy do określenia ex ante), w niesprzyjających uwarunkowaniach gospodarczych i społecznych ujawniają się napięcia, które możemy coraz wyraźniej obserwować. A to gotowy i bardzo wygodny temat do wykorzystania politycznego, co też następuje. 

Opozycja „swój-obcy” to także schemat stary jak ludzkość. Widząc rosnący niepokój i sprzeciw społeczeństw wobec napływu „obcych” oraz wzrost poparcia dla partii głoszących hasła antyimigranckie, partie głównego nurtu przynajmniej częściowo przejmują te hasła i wchodzą w buty partii radykalnych. Na poziomie UE zawierają m.in. porozumienia z autorytarnymi rządami państw Afryki i Bliskiego Wschodu, aby te, w zamian za pieniądze lub pod presją polityczną, zatrzymały u siebie przynajmniej część migrantów. Z punktu widzenia wartości UE to działania wątpliwe, ale najważniejsze jest to, że napór na nasze granice jest nieco mniejszy. Kupujemy w ten sposób czas, dajemy autokratom instrument nacisku na UE, ale istoty problemu nie rozwiązujemy.