Prof. zw. Marta Postuła: Najwyższy współczynnik dźwigni

Współczesne państwo odgrywa istotną rolę w niemal wszystkich obszarach gospodarki. Poza tworzeniem ram prawnych i dostarczaniem usług publicznych (bezpieczeństwo, infrastruktura, zdrowie czy edukacja) realizuje politykę gospodarczo-społeczną. W takich sektorach, jak bezpieczeństwo czy wymiar sprawiedliwości, musi działać bezpośrednio, ale w wielu ogranicza się do wspierania lub stymulowania rozwoju (transformacja energetyczna, innowacje, przedsiębiorczość). W tym celu wykorzystuje różne instrumenty: bezpośrednie dofinansowanie projektów w formie dotacji, inwestycje kapitałowe, zwolnienia podatkowe, preferencyjne kredyty z dopłatami do odsetek lub kapitału, a także gwarancje i poręczenia.

Gwarancje powszechne w Europie

Większość z tych form wsparcia obecna jest na polskim rynku, jednak to gwarancje publiczne w ostatnich latach okazały się szczególnie efektywne. Są wyjątkowo skuteczne w sektorze mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, gdzie trudności w dostępie do kredytów wynikają z niedoskonałości rynku, głównie z asymetrii informacji, co prowadzi do zawyżonej oceny ryzyka kredytowego. W rezultacie instytucje finansowe wymagają wyższego zabezpieczenia i nakładają wyższe koszty, zwłaszcza przy małych kwotach finansowania, co skutkuje nieoptymalną alokacją kredytów w sektorze MSP.

Problem ten jest istotny, bo sektor MSP to główna siła napędowa wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Dodatkowo, MSP cechują się elastycznością, co czyni je bardziej odpornymi na kryzysy i bardziej innowacyjnymi. Są również kluczowymi graczami w rozwoju lokalnych społeczności i w łańcuchach dostaw, dostarczając usługi i produkty dużym firmom.

Według Banku Światowego ponad połowa krajów na świecie ma systemy gwarancji publicznych, a ich liczba rośnie. W Europie niemal wszystkie państwa korzystają z tego instrumentu, jednak skala wsparcia jest zróżnicowana. Na jednym krańcu znajdują się kraje takie jak Finlandia, Niemcy i Włochy, gdzie według danych Eurostatu za 2023 rok wartość gwarancji publicznych to 15–17 proc. Na przeciwnym biegunie są kraje, takie jak Irlandia, Bułgaria i Czechy, gdzie nie przekracza 1 proc. PKB. Polska plasuje się pośrodku z wynikiem 5,5 proc. (2023 r.). Warto również zwrócić uwagę na zasięg systemu gwarancyjnego w Polsce. Z badań BGK wynika, że prawie co trzeci złoty kredytowego finansowania polskich MSP jest zabezpieczony gwarancjami portfelowymi BGK.

Dynamiczny rozwój rynku gwarancji w Europie w ostatnich latach jest wynikiem polityki Komisji Europejskiej, która stopniowo odchodzi od bezzwrotnej pomocy na rzecz instrumentów zwrotnych, wymagających partycypacji beneficjentów. Dodatkowy impuls stanowiła pandemia Covid-19, kiedy Komisja Europejska, tworząc Paneuropejski Fundusz Gwarancyjny, wsparła przedsiębiorstwa w dotkniętych kryzysem krajach UE finansowymi instrumentami o budżecie około 12 mld euro. Dzięki zaangażowaniu Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI) łączna wartość udzielonych gwarancji wyniosła 26 mld euro. EFI szacuje, że te działania zmobilizowały 115 mld euro kapitału w sektorze MSP.

Dobre rozwiązanie nie tylko w kryzysie

Gwarancje BGK to sprawdzone narzędzie wspierające firmy w dostępie do finansowania, zarówno w czasach dobrej koniunktury, jak i w kryzysie. Są one zazwyczaj dystrybuowane przez podmioty trzecie, głównie banki. Taki model jest korzystny dla wszystkich stron. Dla beneficjenta główną korzyścią jest możliwość uzyskania kredytu, nawet gdy brak zabezpieczeń wymaganych przez bank. Dzięki niższemu ryzyku i gwarancjom BGK oferta kredytowa jest często bardziej atrakcyjna (np. niższy koszt kredytu, wyższa kwota finansowania lub dłuższy okres spłaty).

Z perspektywy banku udzielającego kredytu zabezpieczonego gwarancją BGK kluczową korzyścią, oprócz przeniesienia części ryzyka kredytowego na instytucję gwarancyjną, jest redukcja wymogów kapitałowych. To z kolei umożliwia bankowi zwiększenie akcji kredytowej. Gwarancja okazuje się bardzo efektywnym instrumentem wsparcia, bo jednostka środków publicznych zaangażowana w działalność gwarancyjną może uwolnić kapitał kredytowy z kilkukrotnym, a czasem nawet kilkunastokrotnym mnożnikiem, zależnie od parametrów gwarancji.

Dla banku ważne jest to, że gwarancja jest powiązana z kredytem, co oznacza, że zdolność kredytowa klienta jest oceniana przez profesjonalne instytucje finansowe. Dzięki temu, przy wyeliminowaniu zjawiska „moral hazard” poprzez nieobejmowanie gwarancją całej kwoty kredytu, nie widać pogorszenia jakości kredytowej w portfelu objętym gwarancjami.

Środki przeznaczone na gwarancje wspierają wiele podmiotów i inicjatyw w UE. W sektorze MSP, będącym najliczniejszym beneficjentem tego wsparcia, chętnie korzystają z niego mikroprzedsiębiorcy z branży rolnej. BGK dodatkowo dywersyfikuje źródła finansowania gwarancji, pozyskując środki europejskie, co pozwala na szersze wsparcie dla tych grup.

Źródła finansowania

W obecnej perspektywie finansowej gwarancje portfelowe oferowane przez BGK są udzielane w ramach takich programów, jak program Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021–2027 (FENG), Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 (PS WPR) oraz Program InvestEU. W przypadku tego ostatniego BGK we współpracy z Europejskim Funduszem Inwestycyjnym oferuje gwarancję Investmax, która zabezpiecza aż 80 proc. kapitału kredytu (obrotowego lub inwestycyjnego). Gwarancja ta działa w oparciu o formułę wsparcia, która nie konsumuje limitu pomocy de minimis, co dodatkowo zwiększa jej atrakcyjność.

Odbiorcami gwarancji są przedsiębiorcy z sektora MŚP, z naciskiem na mikrofinansowanie, w przypadku którego gwarancja jest bezpłatna. Dostępna jest ona za pośrednictwem banków kredytujących, które zawarły umowy z BGK w ramach portfelowej linii gwarancyjnej. BGK udostępnił limity gwarancji Investmax bankom, co pozwala na udzielenie gwarancji o łącznej wartości blisko 2,5 mld zł, zabezpieczając kredyty o szacunkowej wartości 3,1 mld zł.