Conrad o podróży do granic cywilizacji

Nowela w tłumaczeniu i z posłowiem Magdy Heydel ukazuje się wkrótce po zamachu bombowym w Oslo i ataku na wyspie Utoya. Dramat Norwegii świadczy o aktualności historii Kurtza – człowieka subtelnego i utalentowanego, który pewnego dnia doszedł do wniosku, że aby lepiej urządzić świat, należy wpierw „wytępić robactwo".

Zobacz na Empik.rp.pl

Kurtz, niegdyś zdolny agent handlowy pracujący w Kongu Belgijskim, najwyraźniej postradał zmysły. Człowiek, którego nazywano geniuszem oraz „wysłannikiem miłosierdzia, nauki, postępu i czort wie czego jeszcze", zaszył się w dżungli i stworzył tam własne państewko. Tubylcy okazywali mu nabożną cześć. To właśnie tego człowieka miał odnaleźć Charles Marlow, kapitan parowca pływającego po rzece Kongo.

Jak u Dostojewskiego

Książka stała się jednym z mitów XX-wiecznej kultury. Wyszeptane przez umierającego Kurtza słowa: „The horror! The horror!" T.S. Eliot przytoczył w „Ziemi jałowej", a zdanie „Mistah Kurtz – he dead" uczynił mottem „Wydrążonych ludzi". Do „Jądra ciemności" nawiązywali najwybitniejsi prozaicy: William Golding („Władca much") i Graham Greene („W Brighton"). Nowelę, która inspirowała mistrzów kina: Wernera Herzoga („Aguirre, gniew boży") czy Francisa Forda Coppolę („Czas Apokalipsy"), po raz pierwszy spolszczyła w międzywojniu Aniela Zagórska, krewna autora.

– Była świetną tłumaczką, ale jej młodopolskie skłonności rozmijały się ze spokojnym, jasnym stylem prozy Conrada – twierdzi prof. Zdzisław Najder, biograf pisarza. – Aniela Zagórska dobrze radziła sobie w partiach obrazowych, ale jeśli chodzi o stronę intelektualną jej przekładom brak precyzji.

Magda Heydel zwraca uwagę, że „Jądro ciemności" to nowela mówiona, osadzona w czasie, gdy dżentelmeni spotykali się w klubach, by przy cygarze prowadzić zajmujące rozmowy:

– Starałam się tak uwiarygodnić tekst, by czytelnik słyszał żywy głos narratora przytaczającego relację Marlowa z podróży w głąb kongijskiej dżungli.

Cel udało się osiągnąć. Ci, którzy sięgną po książkę, staną się świadkami rozmowy prowadzonej na pokładzie wycieczkowego jola „Nellie", zakotwiczonego u ujścia Tamizy.

Dziś „Jądro ciemności" uchodzi za pierwsze dzieło demaskujące naturę imperializmu kolonialnego.

– Ówczesna prasa z dumą pisała o szerzeniu cywilizacji przez białego człowieka, ale ta „chwalebna" misja polegała głównie na obcinaniu tubylcom rąk i nóg – mówi prof. Najder. – Natomiast Kurtz to prototyp faszysty czy komunisty, człowieka o fascynującej osobowości, który ma wizję nowego ładu i bezwzględnie wykorzystuje swoją siłę. W ówczesnej literaturze europejskiej ten temat podejmował tylko Dostojewski.

Nowela jest przypowieścią o naturze człowieka.