Wystawa w MHP: „Potęga opowieści. Od dawnej kroniki do nowoczesnego muzeum”

- To jest wystawa o historii, ale również o pamięci, o pewnym napięciu, które istnieje pomiędzy historią a pamięcią, o tym, co nas tworzy i w jaki sposób dzielimy się swoimi doświadczeniami historycznymi, w jaki sposób przekazujemy je następnym pokoleniom”. – mówi Robert Kostro, dyrektor MHP.

Jest to druga wystawa czasowa w nowej siedzibie muzeum Historii Polski na Cytadeli. Pierwsza otwierająca muzeum przed rokiem była prezentacją jego kolekcji. Obecna to wystawa edukacyjno-narracyjna. Tworzy całościową opowieść, prowadząca poprzez epoki i charakteryzujące je tematy, zaczynając od średniowiecznych kronik, przez malarskie interpretacje historii, przedstawienie najważniejszych publicznych świąt narodowych w różnych momentach dziejów, rozdział poświęcony Henrykowi Sieniewiczowi, kino historyczne do zmieniających się wizji muzeów historycznych.

Układ wystawy podkreśla, że tę narrację tworzą nie tylko historycy, czy naukowcy, ale także artyści, pisarze, reżyserzy i my sami.

Bardzo istotnym elementem we wszystkich tych narracjach jest czas, dlatego wizualnym znakiem wystawy jest graficzne odwzorowanie słojów drzewa jako symbolu mijającego czasu.

Pomysł na muzeum historyczne

Tematem szczególnie znaczącym dla tworzenia wizji muzeum historycznego jest opowieść o muzeach.

Współczesnym pierwszym polskim muzeum narracyjnym było Muzeum Powstania Warszawskiego. Tego typu muzeum cieszy się ogromną popularnością, łącząc prezentacje obiektów z nowoczesnymi multimedialnymi technikami. MHP jest też muzeum narracyjnym.

Bezprecedensowym wydarzeniem w powojennej historii była odbudowa Zamku Królewskiego w Warszawie, wspierana przez całe społeczeństwo

Cofając się w przeszłość część ekspozycji poświęcona muzeom przypomina, że pierwszą próbą utworzenia narodowego muzeum historycznego była na przełomie XVIII i XIX wieku Świątynia Sybilli w Puławach, założona przez po trzecim rozbiorze przez Izabelę Czartoryską, w której ważną rolę odgrywał pamiątki historyczne.

Od dawnych kronik do kina

W okresie międzywojennym, po odzyskaniu niepodległości, zaczęły powstawać monumentalne budynki użyteczności publicznej. W tym okresie powstały m.in. nowe gmachy Muzeów Narodowych w Warszawie i w Krakowie oraz Muzeum Wojska Polskiego , w których przechowywano cenne obiekty o dużym znaczeniu historycznym.

Chronologicznie opowieść rozpoczyna prezentacja historycznych kronik: Galla Anonima, opisującą dynastię Piastów, czy Wincentego Kadłubka. I innych ważnych tekstów, m.in. „Gaude Mater Polonia” do słów Wincentego z Kielczy, pieśni uważanej za pierwszy polski hymn. Wykonanej po raz pierwszy w Krakowie w 1254 roku na uroczystości kanonizacji św. Stanisława.

Potęga opowieści: Matejko i Sienkiewicz

Następna część poświęcona jest malarstwu historycznemu. Oglądamy tu reprodukcje i oryginały dzieł Jana Matejki, Józefa Brandta, Artura Grottgera, Juliusza i Wojciecha Kossaka. Przede wszystkim obrazy artystów, którzy malowali ku pokrzepieniu serc i ku przestrodze i najsilniej kształtowali wyobrażenia Polaków o naszej przeszłości

Wśród dzieł oryginalnych uwagę przykuwa cykl obrazów Bractwa św. Łukasza, przygotowany na wystawę światową w nowym Jorku w 1939 roku, który po wybuchu II wojny pozostały poza granicami kraju. Wróciły do Polski w 2022 roku i i przekazane zostały do zbiorów MHP.

Obrazy Łukaszowców

Monika Kuc

W rozdziale poświęconym celebracjom rocznicowym dowiadujemy się, że pierwszym państwowym świętem byłą rocznica Bitwy pod Grunwaldem, Wprowadził je Władysław Jagiełło wkrótce po zwycięstwie nad Krzyżakami. Szczególnego znaczenia jej obchody nabrały w XIX i XX wieku. Na jej pięćsetlecie odsłonięto pomnik Bitwy pod Grunwaldem w Krakowie.

Po rozbiorach w zwyczaj weszły ceremonie pogrzebowe związane z bohaterami narodowymi, jak książę Józef Poniatowski, czy Tadeusz Kościuszko.

Obchody dnia Konstytucji 3 maja sejm uchwalił już 1792 roku, ale potem ich zabroniono aż do odzyskania przez Polskę niepodległości.

Przestrzeń oddana Henrykowi Sienkiewiczowi przedstawia go jako mistrza powieści historycznej, a jednocześnie - jak mówi prof. Michał Kopczyński - jako „człowieka nowej cywilizacji technicznej XIX wieku z maszyną parową, napędzająca maszynę drukarską, pozwalającą na gigantyczne nakłady gazet i książek.” Sienkiewicz znakomicie to wykorzystał, zdobywając masowego odbiorcę.

Epoka filmu i internetu

Z literackiej części przechodzimy do filmowej, pełnej zdjęć, plakatów i ekranów. Wiek XX uznaje się za epokę filmu. Pierwsze historyczne produkcje - np. „Dla ciebie, Polsko” czy „Cud nad Wisłą” powstawały w latach 20. Najczęściej jednak w tamtym czasie historia w kinie była tylko tłem melodramatycznych wątków.

Prawdziwy triumf kina historycznego przypada na okres PRL-u. Jego rozkwit wiążę się w tym czasie z ekranizacją „Krzyżaków” w reżyserii Aleksandra Forda i „Trylogii” w reżyserii Jerzego Hoffmana.

A jednocześnie w tym czasie obowiązywała cenzura, która skazywała wiele filmów na los „półkowników”. Rekordzistą był film „Ręce do góry” Jerzego Skolimowskiego, zrealizowany w 1967 roku, który trzymano w archiwum, nie dopuszczając do publicznego pokazu, przez 14 lat. Słynny „półkownik” z lat 80. to z kolei „Przesłuchanie” w reż. Ryszarda Bugajskiego, zatrzymany przez cenzurę na 7 lat.

XXI wiek zapewnił polskiemu kinu historycznemu znaczące miejsce w polityce kulturalnej.

Otwarcie wystawy „Potęga opowieści”: Robert Kostro, dyrektor MHP, prof. Michał Kopczyński, dr Aleksandra Jakóbczyk-Gola

Monika Kuc